Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, την ώρα που στην Στέγη γινόταν το TEDx, στο σχολείο μας έτρεχε το δικό μας, private TED event, με έναν μόνο ομιλητή: τον βρετανό playworker Meynell Walter.
‘Oσοι δεν έχετε ασχοληθεί σε βάθος με την έννοια «παιχνίδι», θα το βρείτε δύσκολο να προσδιορίσετε τι είναι και τι κάνει ένας playworker. Θα το κάνω εγώ για εσάς, λοιπόν: playworker είναι ένας άνθρωπος που διασφαλίζει με την δουλειά και με την παρουσία του το δικαίωμα των παιδιών να παίζουν, χωρίς καθοδήγηση και χωρίς παρεμβάσεις.
Το γεγονός ότι στον κόσμο μας υπάρχουν πολλοί και καλοί playworkers, αποδεικνύει ένα πράγμα: ότι το δικαίωμα των παιδιών να παίζουν ελεύθερα και ανεμπόδιστα, δεν είναι αυτονόητο!
Σκεφτείτε λίγο την κωμικοτραγική αντίφαση: στον μη αναπτυγμένο κόσμο, τα παιδιά δεν μπορούν να παίξουν ελεύθερα γιατί δεν έχουν την πολυτέλεια. Η καθημερινή αγωνία για επιβίωση είναι πολύ σημαντικότερη ανάγκη, για όλους.
Στον δικό μας υπερ-αναπτυγμένο κόσμο από την άλλη, τα παιδιά πλέον δεν μπορούν να παίξουν ελεύθερα διότι εμείς οι μεγάλοι, παρεμβαίνουμε συνέχεια στην ζωή τους, μέσα από την εκπαίδευση και τους φόβους μας…
Πράγματι: η δική μας εγωιστική επιθυμία να αποκτήσουν τα παιδιά την καλύτερη δυνατή μόρφωση (να μάθουν π.χ. μουσικά όργανα και ξένες γλώσσες πριν ακόμη πάνε στο νηπιαγωγείο), σε συνδυασμό με τον υπερ-προστατευτισμό που μας διακατέχει («πρόσεχε, θα χτυπήσεις, μην ανεβαίνεις εκεί, μην πιάνεις το σκυλάκι, φόρεσε το μπουφάν σου», κλπ) και την περιοριστική αστική χωροταξία, εμποδίζουν τα παιδιά του δυτικού κόσμου να παίξουν ελεύθερα και σε άμεση επαφή με το φυσικό περιβάλλον, να πάρουν ρίσκα και να δοκιμάσουν τα δικά τους όρια. Οι «στρεβλές» δικές μας πεποιθήσεις, δεν επιτρέπουν στα παιδιά να απολαύσουν στο έπακρο το κατοχυρωμένο δικαίωμα τους να παίζουν, όπως αυτά θέλουν!
Και αυτό συμβαίνει την εποχή που όλοι όσοι ασχολούνται με την παιδαγωγική συμφωνούν: το παιχνίδι είναι ο απόλυτα καλύτερος τρόπος που έχουν τα παιδιά (και όχι μόνο…) για να μαθαίνουν.
Στο δικό μας σχολείο όμως, προσπαθούμε κάθε στιγμή να κάνουμε ακριβώς αυτό: να επιτρέπουμε στα παιδιά να παίζουν ελεύθερα, εκφράζοντας τις δικές τους επιθυμίες και ακολουθώντας τις δικές τους αναζητήσεις. Και αυτές, τις περισσότερες φορές έχουν να κάνουν με την πραγματική ζωή που εξελίσσεται γύρω τους: με τα τρένα, με τα σκουλήκια που ανακαλύπτουν στο χώμα, με το νερό που τρέχει στους σωλήνες, με τους λόφους και τους δρόμους της πόλης που ζουν.
Αφού το κάνουμε λοιπόν, γιατί καλέσαμε στο σχολείο μας έναν playworker σαν τον Meynell; μα, για να μας βοηθήσει να διερευνήσουμε πόσο μακριά μπορούμε να πάμε τα όρια μας. Πόσο μπορούμε ακόμη να επεκτείνουμε την ακτίνα του παιχνιδιού σε βάρος της εκπαιδευτικής δομής, που μοιραία πρέπει να έχουμε.
Διότι, κακά τα ψέματα: in principle, η έννοια παιχνίδι αντιτίθεται στην έννοια σχολείο!
Κάθε σχολείο, από τις πιο αυστηρές στρατιωτικές ακαδημίες μέχρι το Sadburry Valley, είναι υποχρεωμένο να λειτουργήσει με βάση κάποιες μίνιμουμ διαδικασίες: υπάρχουν ώρες προσέλευσης & αποχώρησης, ώρες φαγητού και ξεκούρασης, δραστηριότητες όπως αγγλικά και κολυμβητήριο.
Υπάρχει ακόμη ο σεβασμός στην ελευθερία και στις ανάγκες του άλλου – και πολλές φορές, ο νομοτελειακός σεβασμός στην απόφαση της πλειοψηφίας. Όλα αυτά, μοιραία, επιβάλουν χωρο-χρονικούς περιορισμούς. Και οι περιορισμοί αυτοί είναι φυσικοί εχθροί του ελεύθερου παιχνιδιού, του παιχνιδιού που όπως λέμε χαρακτηριστικά «δεν πρέπει να έχει αρχή και τέλος»…
Υπάρχει λοιπόν μια δομική αντινομία στην βάση της προσπάθειας ενός σχολείου να εφαρμόσει ένα play-based curriculum. Θέλετε παραδείγματα;
Τι γίνεται π.χ. όταν, ενώ τα παιδιά παίζουν γεμάτα δημιουργικό οίστρο, οι δασκάλες πρέπει να σταματήσουν το παιχνίδι γιατί είναι η ώρα του φαγητού; Μια επιλογή βέβαια είναι να μην διακοπεί το παιχνίδι, να σερβιριστεί το φαγητό και όποιος θέλει τρώει. Όσοι όμως επιλέξουν να μην φάνε, συνεχίσουν να παίζουν και πεινάσουν μετά από δυο ώρες, τι θα κάνουν; Διότι φυσικά το σχολείο δεν μπορεί να είναι εστιατόριο, να σερβίρει όποτε ο πελάτης επιθυμεί…
Και πάλι, μια απάντηση είναι ότι θα μπορεί να υπάρχει η πρόβλεψη τα παιδιά να έχουν κάτι μαζί τους, ένα σνακ πχ, για μια τέτοια περίπτωση. Αυτό όμως θα είναι μια επιπλέον ευθύνη για τους γονείς – που σίγουρα δεν την θέλουν! Ασε που έρχεται σε αντίθεση με την δική τους επιθυμία και ανάγκη να τρώνε τα παιδιά στο σχολείο, διότι στο σπίτι όλοι εργάζονται και μπορεί να μην υπάρχει μαγειρεμένο φαγητό….
Άλλο παράδειγμα: λέει ο playworker : “όταν τα παιδιά παίζουν απερίσπαστα, τίποτε δεν πρέπει να διακόπτει το παιχνίδι τους. Αν π.χ. ζωγραφίζουν και τους τελειώνει το μπλε χρώμα, ο επιβλέπων ενήλικας θα πρέπει να τους το αντικαταστήσει, αθόρυβα και γρήγορα, ώστε να μην προλάβουν καν να συνειδητοποιήσουν την έλλειψη του»…
Ναι, αλλά στο σχολείο, ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να αναπτύξουν τα παιδιά είναι η συναίσθηση της ευθύνης για την ζωή τους. Κανείς δεν θα είναι εκεί στο μέλλον για να τους λύνει τα προβλήματα, είναι δική τους υποχρέωση να μάθουν να το κάνουν. Οπότε, αν εμείς τους αντικαθιστούμε τα υλικά του παιχνιδιού πριν αυτά τελειώσουν, πως τα παιδιά θα μάθουν να φροντίζουν μόνα τους ώστε να τα έχουν έγκαιρα, όταν τα χρειάζονται;
Πολλά τέτοια παραδείγματα μπορώ να αναφέρω, δεν χρειάζεται όμως. Σε διλήμματα όπως τα παραπάνω, δεν υπάρχει μία σωστή απάντηση. Ο χειρισμός πάντοτε εξαρτάται από τις περιστάσεις της στιγμής, από την εκπαιδευτική φιλοσοφία στην οποία πιστεύει το σχολείο ή η κάθε οικογένεια και από τις αξίες που διέπουν το δικό της σύμπαν.
Εμείς, ως play based school, ξέρουμε πολύ καλά να κρίνουμε κάθε φορά πότε το παιχνίδι πρέπει να υπερισχύσει της διαδικασίας – και αντιστρόφως. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι επαναπαυόμαστε στην γνώση και στην εμπειρία του χθες. Κάθε μέρα ο κόσμος αλλάζει, οι δυνατότητες των μικρών παιδιών διευρύνονται, οι ανάγκες τους επίσης. Αλίμονο αν πιστέψουμε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα του αύριο, μόνο με την γνώση του παρελθόντος.
Και για αυτό, προσπαθούμε να ακούμε προσεκτικά τι έχει να μας πει ο κάθε Meynell. Όχι για να εφαρμόσουμε τις δικές τους απόψεις και προτάσεις. Αλλά για να ακονίζουμε το μυαλό και τις αισθήσεις μας, να προβληματιζόμαστε, να είμαστε σε εγρήγορση – ώστε να βρίσκουμε κάθε στιγμή τις δικές μας μοναδικές, τέλειες λύσεις…
Ι.Κ. Γιαννούδης
Dorothy Snot 