Καλλιέργεια υγιών σχέσεων μέσα στην οικογένεια – αδέρφια και γονεϊκός ρόλος.

του Νίκου Κριτσαντώνη, Dorothy Snot Academic Coordinator

Ενα ζητημα που πάντοτε απασχολεί τους γονείς είναι η ενημέρωση και η καθοδήγηση σχετικά με τις σχέσεις ανάμεσα στα αδέρφια και πιο συγκεκριμένα σχετικά με τις προστριβές ανάμεσα στα αδέρφια. Στόχος μέσα από το παρακάτω κείμενο είναι να δοθεί η ευκαιρία ακόμα και σε γονείς με ένα παιδί να πάρουν πληροφορίες είτε για το πως θα βοηθήσουν τα παιδιά στις σχέσεις τους με τους άλλους είτε για να κατανοήσουν τα συναισθήματα και την οπτική των παιδιών προσχολικής ηλικίας. 

Μέρος 1^ο: Η αντιζηλία ως σύμπτωμα.  

Για αρχή θα ήθελα να σας προτείνω δύο βιβλία τα οποία συστήνω σε όσους ενδιαφέρονται να προσεγγίσουν το ζήτημα των υγιών σχέσεων και της επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια.  Το πρώτο, το οποίο έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, είναι το «Αδέρφια όχι αντίπαλοι» των Adele Faber και Elaine Mazlish. Το δεύτερο είναι το «Calm parents, happy siblings» της Laura Markham.  

 Έχοντας μιλήσει με πολλούς γονείς σχετικά με τη καλλιέργεια θετικών σχέσεων ανάμεσα στα αδέρφια αυτό που έχω παρατηρήσει είναι πως τις περισσότερες φορές χρειάζεται να επιστρέψουμε στη συζήτηση σχετικά με τα όρια και την επικοινωνία. Αντιγράφω από το σχετικό άρθρο που μοιράστηκα μαζί σας πριν από λίγο καιρό: 

«Στη πραγματικότητα τα όρια μας βοηθούν να χτίσουμε υγιείς και δίκαιες σχέσεις με βάση τον σεβασμό και ως γονείς να βοηθάμε τα παιδιά να νιώθουν ασφάλεια και φροντίδα.» 

Είναι πολύ σημαντικό όταν προβληματιζόμαστε σχετικά με το πώς θα πρέπει να ενεργήσουμε ως γονείς μπροστά σε κάτι που μας δυσκολεύει, να ξεκινάμε πάντα από εκεί, δηλαδή από το πώς θα χειριστούμε μια κατάσταση με γνώμονα τις αρχές του σεβασμού, της δικαιοσύνης, της ασφάλειας και της φροντίδας. Ένα παιδί θα δεχθεί μια συνέπεια που είναι συμβατή με αυτές τις αρχές, ακόμα και αν δεν του αρέσει η απόφαση σας, και μακροπρόθεσμα θα εκτιμήσει το ότι ενεργήσατε ως παράδειγμα για εκείνον ή εκείνη. 

Παρατηρώντας τους τρόπους που ως ενήλικες ενεργούμε απέναντι στα παιδιά, είτε ως εκπαιδευτικοί, είτε ως γονείς, νιώθω πως αρκετές φορές έχουμε απαίτηση από τα εκείνα να επιδείξουν συμπεριφορές τις οποίες στη σύντομη ζωή τους είτε δεν έχουν διδαχθεί είτε δεν έχουν βιώσει, π.χ. πώς να λύνουν μια διαφωνία χρησιμοποιώντας τις κατάλληλές λέξεις ή πώς να καταφεύγουν σε δεξιότητες σκέψης πριν αντιδράσουν με βάση το συναίσθημα. Παρακάτω θα μιλήσουμε σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να συνεργαστούμε με τα παιδιά προς αυτή την κατεύθυνση. 

Ας ξεκινήσουμε όμως από την αιτία των δυσκολιών όπως έχει μεταφερθεί σε εμένα από τους γονείς με τους οποίους έχω συνεργαστεί. Η πιο συνηθισμένη απάντηση που παίρνω από τους γονείς όταν τους ρωτώ ποιά είναι, κατά τη γνώμη τους, η αιτία της δυσλειτουργικής σχέσης ανάμεσα στα παιδιά τους, είναι η αντιζηλία. Η αντιζηλία συνήθως αναγνωρίζεται ως συναίσθημα, και ως η ρίζα του «κακού» που βρίσκεται πίσω από τις προστριβές και τις δυσκολίες στην επικοινωνία της οικογένειας. Πιο συγκεκριμένα  κρύβεται πίσω από τις δυσκολίες επικοινωνίας ανάμεσα στα παιδιά. 

Φυσικά, δεν αρκεί αυτή η συζήτηση (περί αντιζηλίας) αν θέλουμε να εξετάσουμε το θέμα των υγιών σχέσεων στην οικογένεια και ειδικότερα τις θετικές σχέσεις  ανάμεσα στα αδέρφια αλλά ας χρησιμοποιήσουμε αυτό το δημοφιλές αίτημα των  γονέων ως την αρχή της σχετικής συζήτησης. Αν και η ζήλεια αντιμετωπίζεται ως μία αυτόνομη ψυχική κατάσταση εντούτοις συγκαταλέγεται στα δευτερογενή συναισθήματα.

Τα δευτερογενή συναισθήματα είναι τα συναισθήματα που συχνά βιώνονται μετά την εμπειρία ενός πρωτογενούς συναισθήματος. Αποτελούν δηλαδή τις αντιδράσεις μας στα πρωτογενή συναισθήματα και συχνά είναι μαθημένες αντιδράσεις. Για παράδειγμα, αφού κάποιος νιώσει το πρωτογενές συναίσθημα του θυμού, μπορεί μετά να νιώσει το δευτερογενές συναίσθημα της ντροπής. Επίσης η ζήλεια αποτελείται από ένα μείγμα συναισθημάτων. Συνοψίζει: φόβο, ανεπάρκειες της προσωπικότητας, αντανακλά χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης. Μπορεί επίσης αυτό που κάποιος βιώνει ως ζήλεια να είναι ένα κοκτέιλ φόβου, οργής, πίκρας, ματαίωσης, αδυναμίας και  ανασφάλειας.

Αν λοιπόν εξετάσουμε το θέμα της αντιζηλίας κάτω από αυτό το πρίσμα τότε αντί να νιώθουμε πως τα παιδιά μας από εγωισμό εκφράζουν μια συμπεριφορά που παραπέμπει σε «κακούς» τρόπους τότε θα μπορέσουμε να είμαστε πιο συμπονετικοί προς αυτό το σύμπτωμα που μας δείχνει πως το παιδί μας βιώνει κάτι δυσάρεστο.

Το σύμπτωμα αυτό μας δείχνει κυρίως πως θα πρέπει να επικεντρωθούμε στην καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας μας ώστε όλοι να αισθάνονται πως είναι «ορατοί» όπως και στο θέμα των ορίων ώστε όλοι να νιώθουν το σεβασμό, τη φροντίδα και την ασφάλεια που δικαιούνται.  Ας δούμε κάποιους τρόπους που όλα αυτά μπορούν να συμβούν σε κάθε οικογένεια που αντιμετωπίζει τις δυσκολίες που περιγράφονται παραπάνω. 

Είναι πολύ σημαντικό να μη σταθούμε απέναντι σε αυτό που νιώθει το παιδί (στη προκειμένη περίπτωση σύμφωνα με την ερμηνεία των γονιών του, ζήλεια) με φόβο και αμηχανία. Αντιθέτως, είναι πολύ βοηθητικό να δώσουμε στα παιδιά την ευκαιρία να εκφράσουν τα συναισθήματα τους ακόμα κι αν αυτά είναι συναισθήματα που θεωρούμε αρνητικά.

Ας ξεκινήσουμε από τη παραδοχή πως η ζήλεια, όπως και όλα τα συναισθήματα, έχει ένα ρόλο να παίξει, μπορεί πχ να αποτελέσει κίνητρο για να γίνουμε καλύτεροι σε κάτι. Όμως, ταυτόχρονα αυτή η συναισθηματική κατάσταση είναι και η αιτία για αρνητικές συμπεριφορές, γι’ αυτό, χρειάζεται σε συνεργασία με τα παιδιά, να την αντιμετωπίσουμε. Η ζήλεια, ως συναίσθημα, μακροπρόθεσμα θα αποτελέσει βαρίδι στην ανάπτυξη υγιών σχέσεων από τη μεριά του παιδιού. Θα αποτελέσει επίσης τροχοπέδη στη δημιουργία μιας αυτόνομης προσωπικότητας η οποία έχει αναπτύξει εσωτερικά κίνητρα για όσα ονειρεύεται να επιτύχει.  

Ας μη φοβόμαστε να μιλήσουμε για αρνητικά συναισθήματα. Ακριβώς το αντίθετο θα πρέπει να συμβεί. Εξετάζοντας το αρνητικό συναίσθημα μπορούμε να μάθουμε τα αίτια δημιουργίας του χωρίς να προσθέσουμε τη ντροπή στο ήδη εκρηκτικό μίγμα που έχει σχηματιστεί. Τα αρνητικά συναισθήματα μπορούν με ασφάλεια να εκφραστούν και να μετατραπούν σε κάτι θετικό, εάν τα αντιμετωπίσουμε με χιούμορ και δημιουργικότητα, παραδείγματος χάρη εξετάζοντας τα με μια παιγνιώδη διάθεση μέσω ιχνογραφήματος.

Το χιουμοριστικό ιχνογράφημα, σαν μία δραστηριότητα όπου τα μέλη μιας ομάδας εκφράζουν τα συναισθήματα τους ζωγραφίζοντας όσα αισθάνονται είναι κάτι που στις τάξεις μου έχει λειτουργήσει λυτρωτικά για όλη την ομάδα, ξορκίζοντας τα άσχημα συναισθήματα και μετατρέποντας μια δυσάρεστη κατάσταση σε στιγμές γέλιου και μοιράσματος. Επίσης μπορούμε να προσεγγίσουμε την έννοια της ζήλειας αλλά και άλλων δυσάρεστων και ενοχλητικών συναισθημάτων με αφορμή ένα βιβλίο που θα  διαβάσουμε μαζί. Σας παραθέτω κάποιες προτάσεις βιβλίων που στο παρελθόν έχουν αποτελέσει θαυμάσιες ευκαιρίες για τρομερές συζητήσεις στη τάξη. Τα περισσότερα έχουν μεταφραστεί αλλά παραθέτω και κάποια στα Αγγλικά:

• Χορεύουν οι καμηλοπαρδάλεις; του Andrae Giles (εκδ. Πατάκη)
•  Όταν ζηλεύω της Spelman Cornelia – Maude (εκδ. Παπαδόπουλος) Μέρος της σειράς : Τα συναισθήματα μου. 
• Με αγάπη, Κλαρίς Μπιν της Child Lauren (εκδ. Πατάκης) Το βιβλίο αυτό αν και απευθύνεται σε μεγαλύτερα παιδιά (από 8 και πάνω) θα μπορούσε να διαβαστεί σε συνέχειες από τους γονείς και να αποτελέσει μέρος μίας ρουτίνας όπου ο γονέας και το παιδί συζητάνε τις φοβερά αστείες περιπέτειες της Κλάρις. 
• Το καταφύγιο της λύπης της Anne Booth (εκδ. Μάρτης) The new small person της Child Lauren Green – Eyed Goose: A Boone story about overcoming Envy and Jealously της Lisa Griffin 

Μέσα από αυτές και άλλες παρόμοιες δραστηριότητες, αλλά κυρίως μέσα από συζητήσεις, τα παιδιά θα νιώσουν πως τα συναισθήματα και οι ανάγκες τους αναγνωρίζονται και επικυρώνονται. Ακόμη και αν οι λόγοι της “ζήλιας” μπορεί να φαίνονται ασήμαντοι στους ενήλικες, είναι πραγματικοί για το παιδί! Αποφύγετε να ελαχιστοποιείτε ή να απορρίπτετε τα συναισθήματά τους. Επίσης, πολύ σημαντικό, βεβαιωθείτε ότι κάθε παιδί λαμβάνει ατομική προσοχή από εσάς. Αυτό μπορεί να είναι τόσο απλό όσο το να πάτε μια βόλτα παρέα, να διαβάσετε ένα βιβλίο, να παίξετε ένα παιχνίδι ή απλώς να μιλήσετε για τη μέρα σας. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συναισθημάτων ανταγωνισμού για τη γονεϊκή προσοχή. 

Κάτι ακόμα που ενώ μοιάζει αυτονόητο, δυστυχώς, το ένστικτο και η συνήθεια μας κάνει συχνά στο να το ξεχνάμε: αποφεύγουμε τις συγκρίσεις! Κάθε παιδί είναι μοναδικό. Αποφύγετε να συγκρίνετε τις ικανότητες, τα επιτεύγματα ή τις συμπεριφορές του ενός παιδιού με το άλλο. Το ότι δύο παιδιά μεγαλώνουν σε παρόμοιο περιβάλλον δε σημαίνει πως αντιλαμβάνονται τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο.   

Μέρος 2^ο: Aτομικότητα & συγκρίσεις ανάμεσα στα αδέρφια  

Στο δεύτερο μέρος του άρθρου θα ξεκινήσουμε από το θέμα της ατομικότητας, εμβαθύνοντας στο γιατί δύο παιδιά που μεγαλώνουν στην ίδια οικογένεια έχουν διαφορετική αντίληψη του κόσμου γύρω τους και γιατί οι συγκρίσεις είναι αντιπαραγωγικές και οδηγούν σε αρνητικά αποτελέσματα. Τέλος θα ερευνήσουμε και άλλες δυσκολίες που συνήθως συνδέονται με δυσλειτουργίες στη σχέση ανάμεσα στα αδέρφια αλλά και τους γονείς.  

Οπως είδαμε και στο προηγούμενο κομμάτι του άρθρου, αυτό που κάπως απλοϊκά ονομάζουμε «ζήλια» είναι στη πραγματικότητα το αποτέλεσμα άλλων συναισθημάτων τα οποία έχουν και εκείνα με τη σειρά τους διάφορες αιτίες. Η σύγκριση ανάμεσα στα αδέρφια όχι μόνο επηρεάζει τις ατομικές εμπειρίες των παιδιών αλλά και το τρόπο που αντιλαμβάνονται το κόσμο γύρω τους. Μπορεί επίσης να ενισχύσει αισθήματα ανεπάρκειας ή δυσαρέσκειας. 

Μπορεί να οδηγήσει το ένα παιδί να πιστέψει ότι είναι το λιγότερο ικανό αδελφάκι ή ότι τα επιτεύγματα και τα συναισθήματά του υποτιμώνται. Έτσι, αντί να προάγουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, οι συγκρίσεις δημιουργούν ανταγωνισμό ή ακόμα και εχθρότητα.

Επιπλέον, το να περιμένετε από τα αδέλφια να έχουν την ίδια αντίληψη για τα πράγματα μπορεί να περιορίσει την ανάπτυξή τους. Κάθε παιδί πρέπει να ενθαρρύνεται να εξερευνά, να σκέφτεται κριτικά και να αναπτύσσει τη μοναδική του κοσμοθεωρία. Αυτή η ποικιλομορφία σκέψης εμπλουτίζει τις οικογενειακές συζητήσεις και προετοιμάζει κάθε παιδί να ασχοληθεί με έναν πολύπλευρο κόσμο.

Στην ουσία, ενώ τα αδέλφια μπορεί να μοιράζονται ένα σπίτι, γονείς και πολλές εμπειρίες, είναι ξεχωριστά άτομα. Η αναγνώριση αυτών των διαφορών καλλιεργεί την αυτοεκτίμησή τους και την ατομική τους ανάπτυξη. Κάποιες φορές τα παιδιά αντιλαμβάνονται τη γονεϊκή προσοχή ως κάτι περιορισμένο το οποίο θα τελειώσει εάν το μοιράζονται ή εάν το λαμβάνουν τα υπόλοιπά αδέρφια της οικογενείας. Σαν ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος (zero-sum game) όπου το κέρδος του ενός οδηγεί στην απώλεια του άλλου. 

Κάτι άλλο που μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις είναι οι διαφορετικές ανάγκες που έχουν τα παιδιά ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Πχ, ένα παιδί δύο ή τριών ετών είναι πολύ πιθανό να μην έχει αναπτύξει ακόμα την ικανότητα να αντιληφθεί γιατί η αδερφή του ή ο αδερφός του χρειάζεται ησυχία για να διαβάσει. Όπως επίσης είναι πολύ δύσκολο ένα παιδί 8 ή 9 ετών να κατανοήσει γιατί είναι αποδεκτό η μικρότερη αδερφή του ή ο μικρότερος αδερφός του να του χαλάει τα παιχνίδια.

Πάντως είτε μιλάμε για πρόσκαιρες είτε για παγιωμένες δυσκολίες οι παράγοντες που συμβάλουν σε αυτό είναι συνήθως αρκετοί. 

Στο πρώτο κομμάτι του άρθρου αναφερθήκαμε στην ανάγκη για ατομική προσοχή προς κάθε παιδί της οικογένειας και στο πόσο κρίσιμο είναι να αποφεύγουμε τις συγκρίσεις ανάμεσα στα αδέρφια. Συνεχίζοντας από εκεί λοιπόν, ας εξετάσουμε το θέμα της ατομικότητας. Όπως θα παρατηρήσετε, όλοι οι παράγοντες που θα αναφερθούν παρακάτω έχουν δυναμική σχέση μεταξύ τους και φυσικά αλληλοσυμπληρώνονται. 

Aς ξεκινήσουμε από τους παράγοντες που συμβάλουν στη δημιουργία ξεχωριστών αναγκών, ικανοτήτων και εν τέλη προσωπικοτήτων σε παιδιά που μεγαλώνουν στην ίδια οικογένεια.

Ακόμα κι αν τα αδέλφια μοιράζονται ένα μέρος του γενετικού τους υλικού, δεν είναι κλώνοι το ένα του άλλου. Κάθε παιδί διαθέτει έναν μοναδικό συνδυασμό γονιδίων που επηρεάζει την ιδιοσυγκρασία, τις ευαισθησίες, τις κλίσεις, ακόμη και τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζεται τις εμπειρίες του. Έτσι, ακόμα και αδέρφια κοντινής ηλικίας μπορεί να έχουν πολύ διαφορετική οπτική για το κόσμο γύρω τους ακόμα και από πολύ μικρή ηλικία. 

Κάτι που σίγουρα θα έχετε παρατηρήσει είναι τα  διαφορετικά χαρακτηριστικά της ψυχοσύνθεσης τους αλλά και των αναγκών τους, πχ ένα εσωστρεφές παιδί έχει μεγαλύτερη ανάγκη για ιδιωτικότητα σε σχέση με ένα παιδί που το χαρακτηρίζει εξωστρέφεια. Σε μια τέτοια περίπτωση η ενέργεια και ο ενθουσιασμός για επικοινωνία του ενός παιδιού θα μπορούσε να μεταφραστεί ως παραβίαση του προσωπικού χώρου. Αυτό θα συμβεί εάν  προηγουμένως δεν έχει συνεργαστεί όλη η οικογένεια με όρους συμπεριληπτικότητας να θέσει τα όρια που ταιριάζουν στις δικές τους ανάγκες. 

Κάτι άλλο με το οποίο έχω παρατηρήσει πως οι γονείς συχνά δυσκολεύονται να κρατήσουν ισορροπία είναι η ξεχωριστή ερμηνεία των ατομικών εμπειριών από τη σκοπιά του κάθε παιδιού.Κάθε παιδί ερμηνεύει και εσωτερικεύει τις εμπειρίες με βάση τη μοναδική γνωστική και συναισθηματική του συγκρότηση. Αυτό σημαίνει ότι τα αδέλφια μπορεί να βιώνουν το ίδιο γεγονός αλλά να καταλήγουν σε διαφορετικά διδάγματα και συναισθήματα. Αυτές οι διαφοροποιήσεις στην επεξεργασία των βιωμάτων αλλά και των πληροφοριών είναι υπεύθυνες για το ότι δύο άνθρωποι μπορεί να βιώσουν το ίδιο γεγονός αλλά να το θυμούνται ή να το ερμηνεύουν διαφορετικά. Αυτό μπορεί φυσικά να συμβεί και λόγω διαφοράς ηλικίας, μιας και τα παιδιά βρεφικής ηλικίας παραδείγματος χάριν δεν έχουν ακόμα κατακτήσει τις δεξιότητες εκείνες που θα τους επιτρέπουν να αντιληφθούν την έννοια του «άλλου». 

Ιδιαίτερα για τα παιδιά βρεφικής και μεταβρεφικής ηλικίας ο κόσμος αποτελεί προέκταση του εαυτού τους. Έτσι ακόμη και στην ίδια οικογένεια, κανένα παιδί δεν έχει πανομοιότυπες εμπειρίες. Τα αδέλφια βιώνουν διαφορετικά τα γεγονότα της κοινής του ζωής. Η διαφορά ηλικίας που αναφέραμε παραπάνω μπορεί να σημαίνει ότι βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης κατά τη διάρκεια σημαντικών οικογενειακών γεγονότων ή παγκόσμιων συμβάντων, κάτι που οδηγεί σε διαφορετικές ερμηνείες και αντιδράσεις. Θα μιλήσουμε, όμως, περισσότερο για τέτοια θέματα πιο κάτω όπου εξετάζουμε την επιρροή της σειράς γέννησης αλλά και του πόσο διαφορετικά αντιλαμβάνεται τον κόσμο ο κάθε ένας από εμάς ανάλογα με η σειρά γέννησης του.

Η έρευνα δείχνει ότι η σειρά γέννησης μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της κοσμοθεωρίας ενός ανθρώπου. Για παράδειγμα, τα πρωτότοκα παιδιά μπορεί να φέρουν περισσότερες ευθύνες και να υιοθετήσουν μια πιο ευσυνείδητη οπτική. Αντίθετα, τα μικρότερα αδέλφια μπορεί να είναι πιο ριψοκίνδυνα ή ανοιχτά σε νέες εμπειρίες λόγω του ρόλου τους στην οικογενειακή δυναμική. Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο σχετικά με την επιρροή που μπορεί να έχει η σειρά γέννησης στη προσωπικότητα ενός παιδιού, αλλά και στις σχέσεις που θα δημιουργήσει είναι το βιβλίο του Dr. Kevin Leman, “The Birth Order Book: Why You Are the Way You Are”. Στα Ελληνικά έχει μεταφραστεί από τις εκδόσεις Αποσπερίτης και κυκλοφορεί με το τίτλο: Πρωτότοκα και μοναχοπαίδια – προσόν ή μειονέκτημα το να είσαι Νο1;

Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οι συνομήλικοί τους και το ευρύτερο  περιβάλλον τα επηρεάζουν όλο και περισσότερο. Αυτές οι εξωτερικές επιρροές μπορούν να διαμορφώσουν σημαντικά τις προοπτικές τους, συχνά με τρόπους που αποκλίνουν από τα αδέλφια τους. Τα αδέλφια έχουν συχνά διαφορετικούς φίλους , και κινούνται σε διαφορετικούς κοινωνικούς κύκλους. Φοιτούν σε διαφορετικές τάξεις στο σχολείο και ακολουθούν διαφορετικές εξωσχολικές δραστηριότητες ή αθλήματα. Έτσι έχουν επαφή με διαφορετικούς εκπαιδευτικούς αλλά και διαφορετικούς συμμαθητές και συμπαίχτες. Έρχονται σε επαφή με διαφορετικές ιδέες, κουλτούρες και απόψεις κάτι που διαμορφώνει σημαντικά την κατανόησή τους αλλά και την οπτική τους για τον κόσμο. 

Κάτι άλλο σημαντικό που δε πρέπει να ξεχνάμε είναι πως και οι ίδιοι οι γονείς εξελίσσουν και μεταβάλουν τις γονεϊκές τους πρακτικές. Έτσι  η προσέγγιση του καθενός στην ανατροφή του πρώτου του παιδιού μπορεί να διαφέρει σημαντικά  από τα επόμενα παιδιά. Αυτή η διαφοροποίηση ή εξέλιξη στη γονεϊκότητα συμβαίνει για πολλούς λόγους. Κάποιες φορές οι γονείς μπορεί να είναι πιο ανήσυχοι ή αυστηροί με το πρώτο τους παιδί και πιο χαλαροί με τα επόμενα παιδιά -λόγω της αποκτηθείσας εμπειρίας, της αλλαγής των πεποιθήσεων των γονέων, των συνθηκών, ή απλώς λόγω της ηλικίας. Φυσικά μπορεί αν συμβεί και το αντίστροφο εάν οι γονείς θεωρήσουν πως «κακομάθανε» το πρώτο τους παιδί και αποφασίσουν να είναι πιο αυστηροί από εδώ και πέρα. Όλα αυτά συνηγορούν στο να βιώνουν τα παιδιά διαφορετικά στυλ γονεϊκότητας με ότι επιπτώσεις μπορεί αυτό να έχει για τα μπερδεμένα παιδιά της οικογένειας (αντιζηλία, ανταγωνισμός, ανασφάλεια κτλ).  

Μέρος 3^ο: Ξεχωριστές ανάγκες & μοναδικά χαρακτηριστικά κάθε παιδιού.  

Στο τελευταίο κομμάτι του άρθρου θα δούμε τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να υποστηρίξουμε τις ξεχωριστές ανάγκες που έχουν τα αδέρφια αλλά και να ενισχύσομε τα μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε παιδιού. 

Για αυτό το θέμα έχουν γραφτεί πολλά και αξιόλογα βιβλία, μερικά εκ των οποίων έχω μοιραστεί μαζί σας στα προηγούμενα άρθρα. Σήμερα θα εξετάσουμε συνοπτικά κάποιες προτάσεις, αλλά θα ήθελα να ενθαρρύνω όσους βρίσκουν το συγκεκριμένο θέμα ενδιαφέρον να εμβαθύνουν περισσότερο επιλέγοντας να διαβάσουν ένα σχετικό βιβλίο.

Όπως αναφέραμε ήδη, τα παιδιά μέσα από τη σχέση με τα αδέρφια τους προσεγγίζουν ζωτικές δεξιότητες της ζωής, όπως η ενσυναίσθηση, ο ανταγωνισμός, η συνεργασία και παράλληλα βιώνουν ένα μείγμα αγάπης, θυμού, απογοήτευσης και άλλων δυνατών συναισθημάτων, με έναν πραγματικά μοναδικό τρόπο που ίσως μόνο η αδερφική σχέση μπορεί να προκαλέσει. Ως το τελευταίο μέρος της εξερεύνησης των οικογενειακών σχέσεων μέσα από το πρίσμα της αδερφικής σχέσης, θα εστιάσουμε στην ατομικότητα κάθε παιδιού καλλιεργώντας παράλληλα την αίσθηση της ενότητας μέσα στην οικογενειακή μονάδα.

Ως εκπαιδευτικός εστιάζω στην αναγνώριση και την αξιοποίηση των μοναδικών χαρακτηριστικών του κάθε παιδιού. Αυτό ξεπερνά την απλή παρατήρηση των ενδιαφερόντων και των ικανοτήτων τους, πρόκειται για μια χρονοβόρα και συνειδητή προσπάθεια για την κατανόηση του προσωπικού τους κόσμου. Θα ήθελα εδώ να προλάβω όσους και όσες, ενδεχόμενος αναρωτιούνται εάν αυτό είναι πράγματι εφικτό δουλεύοντας με 20 και κάποιες φορές 25 παιδιά και να απαντήσω πως ναι, είναι εφικτό εάν το περιβάλλον είναι υποστηρικτικό και εάν σαν εκπαιδευτικός γνωρίζεις το αντικείμενο σου και έχεις τη κατάλληλη νοοτροπία. Σχετικά με αυτό το θέμα όμως θα μιλήσουμε πιο διεξοδικά στο μέλλον. Ας επιστρέψουμε στη θεματική μας έχοντας κρατήσει τη βεβαιότητα πως εάν σε ένα σχολικό περιβάλλον υπάρχει χώρος και χρόνος για το σεβασμό της ατομικότητας κάθε παιδιού, σίγουρα μπορεί να υπάρξει και στο οικογενειακό περιβάλλον ακολουθώντας κάποιες γενικές αρχές. 

 Όταν ένα παιδί ενθαρρύνεται να εξερευνήσει τα ενδιαφέροντά του, δε νιώθει μόνο σεβασμό προς την ατομικότητά του- βιώνει έμπρακτα πως αποτελεί σημαντικό μέλος μιας κοινότητας. Υπάρχει αξία στο να ακολουθείται αυτή η φιλοσοφία και μέσα στην οικογένεια. Στο επίκεντρο της καλλιέργειας υγιών αδελφικών σχέσεων βρίσκεται η αναγνώριση και ο εορτασμός της προσωπικότητας και της αναπτυξιακής πορείας κάθε παιδιού. Με αυτό το τρόπο κάθε παιδί θα νιώθει πως δεν κινδυνεύει να χάσει την αγάπη και τη φροντίδα των γονιών του εξαιτίας των χαρακτηριστικών του. Οι γονείς που έμπρακτα σέβονται και αγκαλιάζουν τις ατομικές διαφορές, αποφεύγουν τις συγκρίσεις ανάμεσα στα αδέρφια. Το ταξίδι της καλλιέργειας θετικών και με σεβασμό αδελφικών σχέσεων ξεκινά με αυτή τη θεμελιώδη κατανόηση: κάθε παιδί της οικογένειάς σας είναι ένα μοναδικό άτομο. Η αναγνώριση και ο εορτασμός αυτών των ατομικών διαφορών είναι ζωτικής σημασίας. Αυτό περιλαμβάνει τη βοήθειά εκ μέρους των γονιών στο να μπορέσουν τα παιδιά να εκφράζονται αποτελεσματικά και εποικοδομητικά, θέτοντας τα θεμέλια για ενσυναισθητικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των αδελφών και μειώνοντας τις παρεξηγήσεις. 

Σε αυτόν τον περίπλοκο χορό της καλλιέργειας της αδελφικής αρμονίας, υπάρχει μια άλλη κομβική πτυχή που πρέπει να λάβουν υπόψη τους οι γονείς: τα διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια των παιδιών τους. Η κατανόηση αυτών των σταδίων είναι ζωτικής σημασίας, καθώς επηρεάζουν βαθιά τον τρόπο με τον οποίο κάθε παιδί αντιλαμβάνεται και αλληλεπιδρά με τον κόσμο γύρω του.

Ένα νήπιο, για παράδειγμα, έχει πολύ διαφορετική αντίληψη του μοιράσματος και της ενσυναίσθησης σε σύγκριση με ένα παιδί σχολικής ηλικίας. Η αναγνώριση αυτών των αναπτυξιακών αποχρώσεων επιτρέπει στους γονείς να θέτουν ρεαλιστικές προσδοκίες και να παρέχουν καθοδήγηση ανάλογα με την ηλικία και όχι πχ με το πως ήταν ο αδερφός / αδερφή του δεύτερου παιδιού τους στην ανάλογη ηλικία. Για παράδειγμα, το να περιμένετε από ένα πολύ μικρό παιδί να κατανοήσει την έννοια της αναμονής της σειράς του απαιτεί υπομονή από εσάς και συνεχή ενίσχυση, καθώς οι γνωστικές και συναισθηματικές του ικανότητες βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης. Και πάλι, εάν το πρώτο παιδί δεν είχε δυσκολίες σε κάτι τέτοιο σε αυτή την ηλικία, αυτό δεν κάνει το δεύτερο παιδί λιγότερο ικανό, ούτε κακομαθημένο. Η κατανόηση αυτή αναδεικνύει τη σημασία του σεβασμού του ατομικού ρυθμού του κάθε παιδιού στη μάθηση.

Ορισμένα παιδιά μπορεί να προσαρμοστούν γρήγορα και να υιοθετήσουν έννοιες όπως το μοίρασμα ή η ενσυναίσθηση, ενώ άλλα μπορεί να χρειάζονται περισσότερο χρόνο και επαναλαμβανόμενη καθοδήγηση. Είναι ζωτικής σημασίας για τους γονείς να αποφύγουν την απογοήτευση που μπορεί μερικές φορές να προέρχεται από αυτές τις διαφορές. Αντ’ αυτού, οι γονείς θα πρέπει να είναι σε θέση να  προσφέρουν συνεχή υποστήριξη και αναγνώριση των προσπαθειών κάθε παιδιού. Αυτή η υπομονή και η κατανόηση από τους γονείς επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά μαθαίνουν αλλά επηρεάζει και το πως αλληλοεπιδρούν με τα αδέλφια τους. Το παράδειγμα σας μπορεί να ενισχύει ένα περιβάλλον αποδοχής και σεβασμού, όπου τα παιδιά αισθάνονται ότι εκτιμώνται και κατανοούνται, ανεξάρτητα από τον ρυθμό με τον οποίο αναπτύσσονται. 

Η ατμόσφαιρα αποδοχής, όχι μόνο υποστηρίζει την ατομική ανάπτυξη αλλά ενισχύει και τους δεσμούς μεταξύ των αδελφών, καθώς μαθαίνουν να εκτιμούν και να υποστηρίζουν ο ένας τη μοναδική αναπτυξιακή πορεία του άλλου. Ο εορτασμός των επιτευγμάτων κάθε παιδιού ως οικογένειαενθαρρύνει τα αδέλφια να είναι υπερήφανα για τις επιτυχίες του άλλου και να προσφέρουν παρηγοριά σε δύσκολες στιγμές. Αυτή η πρακτική, σε συνδυασμό με τις τακτικές οικογενειακές συζητήσεις και δραστηριότητες, προάγουν την ανοιχτή επικοινωνία και τον αμοιβαίο σεβασμό, δείχνοντας έμπρακτα στα παιδιά πως είναι μέρος μιας υποστηρικτικής οικογενειακής δομής.

Η αποτελεσματική επικοινωνία επίσης αποτελεί το θεμέλιο των σχέσεων ανάμεσα στα αδέρφια, όπως και σε κάθε σχέση. Η διδασκαλία στα παιδιά της τέχνης της ενεργητικής ακρόασης και της εποικοδομητικής συναισθηματικής έκφρασης είναι θεμελιώδης. Οι γονείς διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των δεξιοτήτων. Μέσα από οικογενειακές συζητήσεις όπου ακούγεται και γίνεται σεβαστή η φωνή κάθε παιδιού μεταδίδεται η αξία των διαφορετικών οπτικών και η τέχνη της ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων. Επιπλέον, η καθοδήγηση των παιδιών μέσα από τις συγκρούσεις, αντί να τα μάθουμε να τις αποφεύγουν, ενισχύει μακροπρόθεσμα  τους δεσμούς μέσα στην οικογένεια. 

Εδώ μπαίνει στο παιχνίδι η έννοια της δικαιοσύνης, η οποία δεν σημαίνει απαραίτητα πανομοιότυπη μεταχείριση, αλλά μια προσέγγιση προσαρμοσμένη στην ηλικία, την ωριμότητα και τις ανάγκες κάθε παιδιού. Η εποικοδομητική αντιμετώπιση της αδελφικής αντιπαλότητας αποτελεί αναπόφευκτο μέρος της ανατροφής των αδελφών. Το να ενεργείτε ως ουδέτερος διαμεσολαβητής, να βοηθάτε τα παιδιά να βρίσκουν δίκαιες λύσεις στις συγκρούσεις τους και να δίνετε σε κάθε παιδί την ευκαιρία να εκφράσει τη δική του πλευρά της ιστορίας προάγει την κατανόηση και την ενσυναίσθηση. Οι γονείς, δίνοντας ένα ισχυρό παράδειγμα συμπεριφοράς με σεβασμό, ιδίως κατά τη διάρκεια των διαφωνιών, και εκφράζοντας τακτικά τη στοργή και την εκτίμηση για τα μοναδικά χαρακτηριστικά κάθε παιδιού, μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο τα αδέλφια συμπεριφέρονται το ένα στο άλλο.

Η συμμετοχή των παιδιών στην επίλυση προβλημάτων μέσα στην οικογένεια τα μετατρέπει από παθητικούς αποδέκτες των γονικών αποφάσεων σε ενεργούς συντελεστές. Αυτό όχι μόνο ενισχύει τις δεξιότητές τους στην επίλυση προβλημάτων, αλλά τους μεταδίδει και μια αίσθηση ευθύνης. Όταν αναφέρομαι σε προβλήματα θα ήθελα να διευκρινίσω πως εννοώ καταστάσεις που χρειάζονται την ενέργεια κάποιου ή κάποιων ώστε να καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε μία κατάσταση ή να προετοιμαστούμε για κάτι που πρόκειται να συμβεί. Κάποια από αυτά τα προβλήματα στη τάξη τα αφήνουμε επίτηδες να κάνουν αισθητή τη παρουσία τους ώστε να λειτουργήσουμε ως ομάδα και στη συνέχεια ο καθένας και η κάθεμία ως μέρος της ομάδας να έχει συμβολή στην επίλυση τους.

Είναι σημαντικό ο καθένας και η κάθε μία να συμβάλουν ανάλογα με τις ξεχωριστές τους ικανότητες. Πχ ένα πρόβλημα που μπορεί να χρειαστεί τη συμβολή όλων είναι η προετοιμασία πριν από ένα ταξίδι. Ένα παιδί 7 ετών θα μπορεί με πιο ενεργητικό τρόπο να συμβάλει στο μάζεμα του σπιτιού αλλά ένα παιδί 3 ετών είναι σε κάθε περίπτωση ικανό να φτιάξει τα πράγματα του και να τα τοποθετήσει στο σακίδιο του. Ίσως να τοποθετήσει και τα τρόφιμα στο ανάλογο σακίδιο. Σίγουρα τις πρώτες φορές που θα προσπαθήσετε κάτι τέτοιο θα καταλήξετε να αφιερώσετε περισσότερο χρόνο από το να το κάνατε μόνοι σας οπότε ετοιμαστείτε και εσείς συναισθηματικά αλλά και πρακτικά για κάτι τέτοιο,  όμως σας διαβεβαιώ πως μακροπρόθεσμα θα βγείτε κερδισμένοι και από άποψη χρόνου  εντάσσοντας τα παιδιά σε τέτοιες διαδικασίες. 

Ενώ οι κοινές δραστηριότητες ενισχύουν την αίσθηση της ενότητας και του ανήκειν,  το να αφιερώνετε χρόνο με κάθε παιδί, ένας προς έναν, είναι ένας ισχυρός τρόπος για να δείξετε τη μοναδική τους σημασία προς εσάς συγκεκριμένα. Η εξισορρόπηση της προσοχής μεταξύ των αδελφών είναι ένα λεπτό έργο. Κάθε παιδί λαχταρά να αισθάνεται ότι αναγνωρίζεται και εκτιμάται και από τους δύο γονείς ξεχωριστά. Σίγουρα οι πρακτικές δυσκολίες της καθημερινότητας κάνουν αυτό το στόχο δύσκολο στην υλοποίηση του αλλά είναι σημαντικό να βρούμε χρόνο σε εβδομαδιαία βάση για ποιοτικό χρόνο με κάθε παιδί ξεχωριστά. Και πάλι αυτό δε σημαίνει πως  αν έχετε δύο ώρες να αφιερώσετε στα παιδιά θα πρέπει να υπάρχει μια ίση κατανομή του χρόνου αυτού ώστε κάθε παιδί να λάβει τη μία του ώρα! Αξιολογήστε τις ανάγκες και κρίνεται εσείς ανά περίπτωση τις ανάγκες του κάθε παιδιού. Στις ανθρώπινες σχέσεις οι κάθετες και γραμμικές λύσεις συνήθως αφήνουν τους πάντες ανικανοποίητους. Είναι προτιμότερο να κάνετε λάθος και την επόμενη φορά να το διορθώσετε παρά να ακολουθήσετε ένα μη-οργανικό πλάνο που θα αφαιρέσει το συναίσθημα από την εξίσωση. 

Κάτι άλλο που είναι επιθυμητό αλλά ίσως δεν είναι και εφικτό κάθε φορά έχει να κάνει με τηδημιουργία ενός περιβάλλοντος  στο σπίτι που να αντανακλά τις ανάγκες όλων των μελών της οικογένειας. Αυτό που εννοώ όταν αναφέρομαι στο περιβάλλον έχει να κάνει τόσο με τη διαμόρφωση φυσικών χώρων όσο και με την καλλιέργεια συναισθηματικής ατμόσφαιρας. Η εξισορρόπηση των κοινών χώρων που ενθαρρύνουν τις συλλογικές δραστηριότητες με τους ατομικούς χώρους όπου κάθε παιδί μπορεί να αποσυρθεί είναι κάτι σημαντικό εφόσον μπορεί να πραγματοποιηθεί.. Αυτή η φυσική οριοθέτηση αντικατοπτρίζει τη διπλή ανάγκη για συντροφικότητα και ατομικότητα που καθορίζει όχι μόνο τις αδελφικές σχέσεις αλλά όλες τις ανθρώπινες σχέσεις.

Κλείνοντας, θα ήθελα για άλλη μια φορά να αναφέρω πως αυτή η τέχνη της καλλιέργειας αρμονικών αδελφικών σχέσεων είναι ένα δυναμικό, εξελισσόμενο ταξίδι. Απαιτεί υπομονή, κατανόηση και προσαρμοστικότητα καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και η δυναμική της οικογένειας αλλάζει. Υιοθετώντας  τις κατάλληλες αρχές , οι γονείς μπορούν να θέσουν τις βάσεις για ισχυρές, δια βίου σχέσεις, χτίζοντας ένα οικογενειακό ήθος που βασίζεται στην κατανόηση, τον σεβασμό και μια βαθιά ριζωμένη αγάπη που εξυφαίνει τον ιστό των κοινών μας εμπειριών. Σε αυτόν τον περίπλοκό κόσμο των αδελφικών σχέσεων, κάθε βήμα, κάθε στροφή και κάθε άλμα προς τα εμπρός είναι μια ευκαιρία να ενισχύσουμε τους δεσμούς που μας ενώνουν, μετατρέποντας την οικογένειά μας σε μια κοινότητα υποστηρικτικών, ενσυναισθητικών και αλληλένδετων ατόμων.

Όπως κάθε φορά, σας ενθαρρύνω να επικοινωνήσετε μαζί μου τις σκέψεις, τις προτάσεις και τις απορίες σας στέλνοντας μήνυμα στο:  nikos@dorothy-snot.gr  

Θέτοντας προσδοκίες που στηρίζουν

του Νικου Κριτσαντώνη, Dorothy Snot Αcademic Coordinator 

Όπως θα έχετε σίγουρα ακούσει και από τις / τους εκπαιδευτικούς του σχολείου μας, για την ομαλή ένταξη της οικογένειας στο σχολείο – αλλά και σε κάθε νέα συνθήκη – είναι απαραίτητο να υπάρχει καλή επικοινωνία, εμπιστοσύνη και η αίσθηση της ασφάλειας στους κόλπους της οικογένειας. 

Στα παραπάνω γνωρίσματα αναφερθήκαμε στα προηγούμενα άρθρα τονίζοντας τη σημασία των συζητήσεων ανοιχτού τύπου με τα παιδιά μας αλλά και την αξία που έχουν οι ρουτίνες ώστε το περιβάλλον που χτίζουμε να μπορεί να χαρακτηριστεί υποστηρικτικό. 

Τα υποστηρικτικά, φροντιστικά και προβλέψιμα περιβάλλοντα μπορούν να λειτουργήσουν ως ρυθμιστικός παράγοντα, προωθώντας την ανθεκτικότητα και τη βέλτιστη ανάπτυξη του εγκεφάλου του αναπτυσσόμενου ανθρώπου ακόμα και όταν υπάρχουν αντιξοότητες ή έκθεση σε συνθήκες έντονου άγχους. 

Η επίδραση του άγχους στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο είναι ένα πεδίο το οποίο είναι πολύ καλά μελετημένο από τη διεθνή βιβλιογραφία και έχει γίνει και μια από τις αιτίες για τη μεγάλη αλλαγή που ευτυχώς συντελείται στα πιο σύγχρονα εκπαιδευτικά προγράμματα που  προσανατολίζονται στη ευημερία και την φροντίδα του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. 

Γνωριμία και επιστροφή στο σχολείο #3 – Θέτοντας προσδοκίες που στηρίζουν 

Μέσω της Life Derived learning φιλοσοφίας μας έχουμε στο πυρήνα των παιδαγωγικών πρακτικών μας τη φροντίδα, την ευημερία αλλά και την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών. Έτσι, κατά τις πρώτες βδομάδες θα μας ακούσετε συχνά να αναφερόμαστε στις συνθήκες που μας οδηγούν στην ομαλή ένταξη και επιστροφή των παιδιών στο σχολείο. Μία τέτοια συνθήκη είναι η επικοινωνία των προσδοκιών μας προς τα παιδιά αλλά και η ενθάρρυνση μας προς αυτά να επικοινωνούν τις δικές τους προσδοκίες καθώς παίρνουν μορφή.

Η κατανόηση των προσδοκιών είναι μια απαραίτητη συνθήκη ώστε να αναπτυχθούν υγιείς και ασφαλείς σχέσεις με το περιβάλλον, τους γονείς αλλά και τους εκπαιδευτικούς στα πρώτα βήματα ένταξης των παιδιών σε κοινότητες ευρύτερες από την οικογένεια τους. 

Τι εννοούμε όμως με τον όρο “προσδοκίες”;

Στον πυρήνα των προσδοκιών μας, βρίσκουμε τις πεποιθήσεις, τις ελπίδες ή και τις απαιτήσεις ακόμα που διατηρούμε σχετικά με μελλοντικά αποτελέσματα ή συμπεριφορές. 

Σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο σαν αυτό του σχολείου μας οι προσδοκίες είναι τα σαφώς καθορισμένα πρότυπα και οι αξίες που πιστεύουμε ότι είναι εφικτά και κατάλληλα για ένα παιδί, δεδομένης της ηλικίας, των δυνατοτήτων και της προσωπικότητας του. Δεν είναι απλώς ένα σύνολο κανόνων ή απαιτήσεων, αλλά είναι μέρος ενός δυναμικού συστήματος το οποίο συνεχώς μεταβάλλεται με όχημα την κατανόηση και την ενσυναίσθηση. 

Οι προσδοκίες χρησιμεύουν ως γέφυρα μεταξύ του παρόντος και του μέλλοντος, παρέχοντας σαφήνεια και κατεύθυνση. Βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν τι θεωρείται κατάλληλη ή επιθυμητή συμπεριφορά σε διαφορετικά πλαίσια πχ. στο σχολείο, στο σπίτι, σε μια επίσκεψη μας σε ένα μουσείο και ούτω καθεξής. 

Είναι σημαντικό ότι αυτές οι προσδοκίες, όταν τίθονται με περίσκεψη και συνεργασία, ενδυναμώνουν τα παιδιά να κατανοήσουν τους ρόλους τους, να ενισχύσουν την αίσθηση του ανήκειν και να συμμετέχουν ενεργά στο δικό τους ταξίδι εξερεύνησης και ανάπτυξης.

Θα ήθελα να τονίσω εδώ τη σημασία της από κοινού θέσπισης των προσδοκιών που έχουμε ως ενήλικες από τα παιδιά, την ανάγκη οι προσδοκίες μας να συμβαδίζουν με το αναπτυξιακό τους στάδιο αλλά και τη σημασία της ενθάρρυνσης που χρειάζεται να παρέχουμε προς τα παιδιά ώστε να εκφράσουν και τα ίδια τις δικές τους προσδοκίες. 

Μέσω αυτής της διαδικασίας τα παιδιά θα κατανοήσουν τι περιμένουμε από εκείνα όπως επίσης θα κατανοήσουν και τις αξίες τις οποίες πρεσβεύει η οικογένειά αλλά και η κοινότητα η οποία τα περιβάλει.

Επιπλέον, ο καθορισμός σαφών προσδοκιών παρέχει πολλαπλά αναπτυξιακά οφέλη στα παιδιά:

– Καθιερώνει δομή και προβλεψιμότητα: Η συνέπεια είναι ανακουφιστική για τα νεαρά μυαλά. Όταν ξέρουν τι να περιμένουν, τα μικρά παιδιά αισθάνονται ασφάλεια. Αυτή η αίσθηση προβλεψιμότητας μπορεί να απαλύνει το άγχος, καθώς ο κόσμος γίνεται πιο κατανοητός

– Ενθαρρύνει την υπευθυνότητα και την αυτονομία: Καθώς τα παιδιά καταλαβαίνουν τι αναμένεται από αυτά, μπορούν να κάνουν ενεργά βήματα για να ανταποκριθούν σε αυτές τις προσδοκίες. Αυτό ενισχύει την αίσθηση της επίτευξης και της αυτοεκτίμησης, η οποία μπορεί να ενσταλάξει περαιτέρω την αγάπη για τη μάθηση και την προσωπική ευθύνη.

– Ενισχύει τις δεξιότητες επικοινωνίας: Η ανοιχτή συζήτηση και ο καθορισμός των προσδοκιών ενθαρρύνει τα παιδιά να εκφράζονται. Μαθαίνουν να εκφράζουν τις ανάγκες, τις ελπίδες και τις ανησυχίες τους. Αυτό όχι μόνο ενισχύει τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες αλλά και τη συναισθηματική τους νοημοσύνη

– Ενισχύει τη θετική συμπεριφορά: Οι ξεκάθαρα διατυπωμένες προσδοκίες παρέχουν στα παιδιά ένα πλαίσιο για να διακρίνουν μεταξύ επιθυμητών και ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Όταν ανταποκρίνονται σε αυτές τις προσδοκίες, η αναγνώριση αυτών των επιτευγμάτων ενισχύει τις θετικές τους ενέργειες

– Ενισχύει τον αμοιβαίο σεβασμό: Όταν τα παιδιά συμπεριλαμβάνονται στη διαδικασία καθορισμού των προσδοκιών, λαμβάνουν το μήνυμα ότι οι σκέψεις και τα συναισθήματά τους εκτιμώνται. Αυτός ο αμοιβαίος σεβασμός δημιουργεί τα θεμέλια για να σέβονται τους κανόνες που θέτουν οι γονείς, οι δάσκαλοι και τελικά η κοινωνία.

Είναι ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε εμείς, ως γονείς και εκπαιδευτικοί, να διατηρούμε τις προσδοκίες μας ρεαλιστικές και κατάλληλες για την ηλικία τους. Οι υπερβολικά υψηλές προσδοκίες μπορεί να οδηγήσουν σε αδικαιολόγητο άγχος, σε φόβο αποτυχίας και να εμποδίσουν το φυσικό εξερευνητικό πνεύμα ενός παιδιού. Από την άλλη πλευρά, οι υπερβολικά χαμηλές προσδοκίες μπορεί να περιορίσουν τις δυνατότητες ενός παιδιού και να εμποδίσουν την ανάπτυξή του.

Ιδέες για τον καθορισμό αναπτυξιακά κατάλληλων προσδοκιών:

– Μείνετε ενημερωμένοι: Εξοικειωθείτε με τα γενικά ορόσημα της ανάπτυξης του παιδιού. Αυτό παρέχει μια βασική γραμμή, βοηθώντας σας να καταλάβετε τι είναι ικανά να κάνουν τα περισσότερα παιδιά σε διαφορετικές ηλικίες. Οι εκπαιδευτικοί του σχολείου μας μπορούν να σας βοηθήσουν πολύ σε αυτόν το τομέα

– Παρατηρήστε και ακούστε: Κάθε παιδί είναι μοναδικό. Προσαρμόστε τις προσδοκίες με βάση τα συγκεκριμένα δυνατά σημεία, τις προκλήσεις και τα ενδιαφέροντα του παιδιού σας. Κάτι που πάντα βοηθά σε αυτή τη κατεύθυνση είναι να καταγράφετε τις παρατηρήσεις σας ώστε να ανατρέχετε σε αυτές με θαυμασμό και ενθουσιασμό για όσα καταφέρνετε παρέα!

– Γιορτάστε τα επιτεύγματα, μικρά και μεγάλα: Η αναγνώριση και ο εορτασμός όταν ένα παιδί ανταποκρίνεται ή υπερβαίνει μια προσδοκία μπορεί να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση και τα κίνητρά του.

– Να είστε ευέλικτοι: Να είστε έτοιμοι να προσαρμόσετε τις προσδοκίες σας καθώς το παιδί σας μεγαλώνει και αλλάζει. Να θυμάστε ότι πρόκειται για μια συνεχή διαδικασία.

– Διατηρήστε ανοιχτή επικοινωνία: Συμπεριλάβετε τα παιδιά σε συζητήσεις σχετικά με τις προσδοκίες. Ενημερώστε τα γιατί τίθενται ορισμένες προσδοκίες και να είστε ανοιχτοί στην ανατροφοδότησή τους.

Καθώς συνεχίζουμε αυτό το ταξίδι, ας θυμόμαστε ότι ο πρωταρχικός μας ρόλος είναι να παρέχουμε ένα περιβάλλον υποστήριξης, φροντίδας και κατανόησης για τα παιδιά μας ενώ παράλληλα φροντίζουμε ώστε το περιβάλλον αυτό να τους δίνει και τα ερεθίσματα που έχουν ανάγκη ώστε να αναπτύξουν τις ικανότητες και την μοναδικότητά τους.  

 Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, θα αντιμετωπίσουν πολλές προκλήσεις, αλλά με σαφείς, αναπτυξιακά κατάλληλες προσδοκίες, μπορούμε να τα καθοδηγήσουμε ώστε να γίνουν άτομα με αξίες, αυτοπεποίθηση, ανθεκτικά και υπεύθυνα.

Εν κατακλείδι,

Ένα παράδειγμα από τις τάξεις του σχολείου μας -Πως οι εκπαιδευτικοί σε συνεργασία με τα παιδιά ορίζουν τις προσδοκίες στη τάξη-  Μια προσέγγιση με γνώμονα τον σεβασμό και την αναπτυξιακή καταλληλότητα. 

– Ξεκινάμε από την οπτική γωνία του παιδιού: Πρώτα απ’ όλα, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τον κόσμο από την οπτική γωνία του παιδιού. Κάθε προσδοκία θα πρέπει να έχει τις ρίζες της στο βαθύ σεβασμό της ατομικότητας, των συναισθημάτων και της γνωστικής ανάπτυξης του παιδιού. Αυτό σημαίνει αναγνώριση των μοναδικών χαρακτηριστικών, των δυνατών σημείων, των προκλήσεων, των ενδιαφερόντων και του ρυθμού ανάπτυξης κάθε παιδιού.

– Συνεργατική συζήτηση: Αντί να υπαγορεύουμε τις δικές μας προσδοκίες, εμπλέκουμε τους μαθητές μας στη συζήτηση. Κάνουμε ερωτήσεις ανοικτού τύπου για να καταγράψουμε την κατανόηση και τις ιδέες των παιδιών. Αυτό όχι μόνο ενθαρρύνει τα παιδιά, αλλά διασφαλίζει επίσης ότι οι προσδοκίες είναι πράγματι κατανοητές.

– Θέτουμε αναπτυξιακά κατάλληλες προκλήσεις: Ενώ είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι οι προσδοκίες ευθυγραμμίζονται με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, είναι επίσης σημαντικό να τους παρέχονται ευκαιρίες για να διευρύνουν τις δυνατότητές τους. Αυτές οι προκλήσεις, όταν παρουσιάζονται με υποστηρικτικό τρόπο, μπορούν να κεντρίσουν την περιέργεια και να κάνουν τη μάθηση πιο ελκυστική. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί έχει κατακτήσει την αρίθμηση μέχρι το 10, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μη το προκαλέσουμε να εξερευνήσει μέχρι το 20.

– Σαφήνεια και συνέπεια: Διατυπώνουμε με σαφήνεια τις προσδοκίες, ώστε να μην υπάρχει ασάφεια. Η επανάληψη και η ενίσχυση, χρησιμοποιώντας θετική γλώσσα, βοηθούν στην εμπέδωση αυτών των εννοιών. Οπτικά βοηθήματα, όπως διαγράμματα ή εικόνες, μπορούν να ενισχύσουν περαιτέρω την κατανόηση.

– Δίνουμε έμφαση στο “γιατί”: Τα παιδιά είναι πιο πιθανό να συμμετάσχουν και να σεβαστούν τις προσδοκίες όταν κατανοούν το σκεπτικό πίσω από αυτές. Έτσι, αντί να αναφέρουμε απλώς την προσδοκία, δίνουμε ένα σκεπτικό. Για παράδειγμα, αντί να πούμε απλώς: “Δεν φωνάζουμε”, εξηγήσουμε: “Όταν χρησιμοποιούμε ήρεμες φωνές, όλοι αισθάνονται ήρεμοι και ακούνε καλύτερα”.

– Γινόμαστε οι ίδιοι το παράδειγμα της συμπεριφοράς που θέλουμε να δούμε:  Ως εκπαιδευτικοί, διαδραματίζουμε σημαντικό ρόλο ώστε να είμαστε τα πρότυπα της επιθυμητής συμπεριφοράς. Ενσαρκώνοντας τις προσδοκίες που θέτουμε, προσφέρουμε στα παιδιά ένα απτό παράδειγμα προς μίμηση.

– Τακτική συζήτηση και αναστοχασμός: Επανεξετάζουμε και προβληματιζόμαστε τακτικά για τις προσδοκίες που έχουμε θέσει με τα παιδιά. Είναι ακόμα σχετικές; Υπάρχουν νέες προκλήσεις ή καταστάσεις που απαιτούν την καθιέρωση νέων προσδοκιών; Αυτή η δυναμική προσέγγιση διασφαλίζει ότι οι προσδοκίες εξελίσσονται καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και αλλάζουν.

– Ενθαρρύνουμε τον καθορισμό προσωπικών προσδοκιών: Αφού τα παιδιά κατανοήσουν τη δομή και τον σκοπό του καθορισμού των προσδοκιών, τα ενθαρρύνουμε να θέτουν προσωπικούς στόχους και πρότυπα. Είτε πρόκειται για την κατάκτηση μιας νέας δεξιότητας είτε για τη βελτίωση της συμπεριφοράς σε έναν συγκεκριμένο τομέα, η καθοδήγησή τους να θέτουν και να επιδιώκουν προσωπικές προσδοκίες προάγει την αυτονομία και την προσωπική ανάπτυξη.

– Ανατροφοδότηση και αναγνώριση: Αναγνωρίζουμε και γιορτάζουμε την επιτυχία όταν τα παιδιά ανταποκρίνονται ή υπερβαίνουν τις προσδοκίες. Η θετική ανατροφοδότηση αυξάνει την αυτοπεποίθησή τους και ενισχύει τη σημασία αυτών των προτύπων. Αντίθετα, αν δυσκολεύονται, παρέχουμε εποικοδομητική ανατροφοδότηση που τα κατευθύνει στο πώς μπορούν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες την επόμενη φορά, διασφαλίζοντας πάντα ότι η εστίαση είναι στη συμπεριφορά και όχι στον χαρακτήρα του παιδιού.

– Μας χαρακτηρίζει ευελιξία: Ενώ η συνέπεια είναι το κλειδί, είναι εξίσου σημαντικό να παραμένουμε ευέλικτοι. Μερικές φορές, οι καταστάσεις αλλάζουν ή συνειδητοποιούμε ότι μια προσδοκία μπορεί να είναι υπερβολικά προκλητική ή όχι αρκετά προκλητική. Σε τέτοιες περιπτώσεις, επανεξετάζουμε, προσαρμόζουμε και επαναπροσδιορίζουμε, έχοντας πάντα κατά νου το συμφέρον του παιδιού.

Συνοψίζοντας, η διαδικασία καθορισμού των προσδοκιών είναι ένα μείγμα κατανόησης, συνεργασίας, πρόκλησης και υποστήριξης. 

Ενσταλάζοντας αυτές τις αξίες και πρακτικές στις τάξεις μας, ενδυναμώνουμε τα παιδιά να γίνουν ενεργητικοί μαθητές που κατανοούν τη σημασία των προτύπων, όχι μόνο στην τάξη, αλλά και στην ευρύτερη ζωή τους.

Οι καθημερινές ρουτίνες και πως αυτές συμβάλλουν στην ανάπτυξη και στην ευημερία των παιδιών

του Νικου Κριτσαντώνη, Dorothy Snot Αcademic Coordinator 

Αγαπητοί γονείς της Dorothy Snot, 

Όπως ανέφερα στο προηγούμενο κείμενο, οι συζητήσεις ανοιχτού τύπου αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης ανάμεσα στα μέλη μιας κοινότητας όπως είναι η οικογένεια  και το σχολείο. Συμβάλλουν, επίσης, στην ενδυνάμωση των συναισθηματικών δεσμών, την καλλιέργεια της ασφάλειας στα παιδιά αλλά και την τόνωση της αυτοπεποίθησης τους. Η τόνωση της αυτοπεποίθησης των παιδιών στη συνέχεια θα βοηθήσει και ως προς την ανάπτυξη της ικανότητας των παιδιών να εκφράζονται. Πέρα από την αποτελεσματική και συμπεριληπτική επικοινωνία όμως σημαντικό ρόλο στην ομαλή ένταξη (ή επιστροφή) του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον θα παίξουν και μια σειρά από άλλες συνθήκες.

Σε αυτό το κείμενο θα μιλήσουμε για τις μικρές οικογενειακές μας ιεροτελεστίες, αυτές που θα έχετε σίγουρα ακούσει και διαβάσει να αναφέρονται ως ρουτίνες. Οι καθημερινές δηλαδή πρακτικές που το παιδί γνωρίζει πως πρόκειται να συμβούν και έχουν προκύψει μέσα από επικοινωνία μαζί του.

Ας δούμε εν συντομία όμως τι εννοούμε όταν μιλάμε για «ρουτίνες»: Η ρουτίνα είναι μια δομημένη ακολουθία δραστηριοτήτων που ακολουθεί ένα σταθερό μοτίβο μέσα στη μέρα. Περιλαμβάνει την ενασχόληση με συγκεκριμένες εργασίες ή ενέργειες με συγκεκριμένη σειρά, δημιουργώντας ένα προβλέψιμο και οικείο πρόγραμμα. Οι ρουτίνες δίνουν στα παιδιά μια αίσθηση οργάνωσης, σταθερότητας και άνεσης, βοηθώντας τα να καταλάβουν τι να περιμένουν και πότε.

Στο πλαίσιο της ανάπτυξης και της ευημερίας των παιδιών, η ρουτίνα περιλαμβάνει την καθιέρωση σταθερών μοτίβων για βασικές καθημερινές δραστηριότητες, όπως το ξύπνημα, τα γεύματα, η υγιεινή, το παιχνίδι, η μάθηση και η ώρα του ύπνου. Αυτές οι δραστηριότητες εκτελούνται με παρόμοιο τρόπο καθημερινά, βοηθώντας τα παιδιά να προβλέπουν τι θα ακολουθήσει. Οι ρουτίνες προσφέρουν έναν συνεπή και καθησυχαστικό ρυθμό στην ημέρα τους, ένα πλαίσιο για τη διαχείριση του χρόνου, των ευθυνών και των μεταβάσεων, συμβάλλοντας στην αίσθηση ασφάλειας και μειώνοντας το άγχος.

Οι ρουτίνες ποικίλλουν ανάλογα με τη δυναμική της κάθε οικογένειας, την ηλικία των παιδιών και τις συγκεκριμένες ανάγκες. Μπορεί να περιλαμβάνουν δομημένες δραστηριότητες και ευέλικτο ελεύθερο παιχνίδι ή χρόνο δημιουργικής εξερεύνησης. Οι παιδαγωγοί και οι παιδοψυχολόγοι αναγνωρίζουν ευρέως την καθιέρωση και τη διατήρηση ρουτινών για τα παιδιά ως πολύτιμο εργαλείο για την προώθηση της υγιούς ανάπτυξης, της συναισθηματικής ρύθμισης, της ανεξαρτησίας και της θετικής προοπτικής στις καθημερινές δραστηριότητες.

Οι πρωινές ρουτίνες και οι ρουτίνες, γενικότερα, παίζουν καθοριστικό ρόλο στο να βοηθήσουν τα παιδιά να ξεπεράσουν τη μεταβατική περίοδο της επιστροφής στο σχολείο ή της πρώτης σχολικής φοίτησης. Οι ρουτίνες παρέχουν σταθερότητα, προβλεψιμότητα και άνεση, κάτι που μπορεί να είναι ιδιαίτερα πολύτιμο σε περιόδους αλλαγής και προσαρμογής.

Ακολουθούν οι λόγοι για τους οποίους οι πρωινές ρουτίνες είναι σημαντικές για τα παιδιά κατά τη διάρκεια αυτής της μετάβασης:

1. Προβλεψιμότητα και μείωση του άγχους: Οι μεταβάσεις, όπως η έναρξη του σχολείου ή η επιστροφή σε αυτό, μπορεί να προκαλέσουν συναισθήματα αβεβαιότητας και άγχους στα παιδιά. Η ύπαρξη μιας σταθερής πρωινής ρουτίνας δημιουργεί μια προβλέψιμη δομή στην ημέρα τους. Όταν τα παιδιά γνωρίζουν τι να περιμένουν κάθε πρωί, αισθάνονται περισσότερη ασφάλεια  και λιγότερο αγχωμένα για το άγνωστο.

2. Ομαλές μεταβάσεις: Οι μεταβάσεις είναι πιο ομαλές όταν υπάρχει μια ακριβής αλληλουχία δραστηριοτήτων. Μια πρωινή ρουτίνα που περιλαμβάνει το ξύπνημα, το ντύσιμο, το πρωινό και την προετοιμασία για το σχολείο παρέχει μια λογική ροή στο πρωινό. Αυτό μειώνει τις πιθανές αντιστάσεις και βοηθά τα παιδιά να μεταβούν από τη λειτουργία του σπιτιού στη λειτουργία του σχολείου πιο ομαλά.

3. Αίσθημα ασφάλειας: Οι ρουτίνες παρέχουν στα παιδιά μια αίσθηση ασφάλειας και σταθερότητας. Η γνώση ότι ορισμένες δραστηριότητες συμβαίνουν με συγκεκριμένη σειρά μπορεί να προσφέρει άνεση, ιδίως σε περιόδους αλλαγών. Αυτή η αίσθηση ασφάλειας βοηθά τα παιδιά να αισθάνονται προσγειωμένα και λιγότερο συγκλονισμένα από τις νέες εμπειρίες που συνδέονται με το σχολείο.

4. Ανάπτυξη δεξιοτήτων διαχείρισης του χρόνου: Οι πρωινές ρουτίνες διδάσκουν στα παιδιά τη διαχείριση του χρόνου. Ακολουθώντας ένα μοτίβο, μαθαίνουν να διαθέτουν χρόνο για διάφορες εργασίες, όπως το ντύσιμο και το πρωινό. Αυτές οι δεξιότητες είναι πολύτιμες καθώς μεγαλώνουν και χρειάζεται να διαχειρίζονται το χρόνο τους ανεξάρτητα.

5. Ενθάρρυνση ως προς την ανεξαρτησία: Οι ρουτίνες ενδυναμώνουν τα παιδιά ώστε να αναλάβουν την ευθύνη των πρωινών τους εργασιών. Καθώς εξοικειώνονται με τη ρουτίνα, αποκτούν αυτοπεποίθηση στο να ολοκληρώνουν δραστηριότητες ανεξάρτητα. Αυτή η αίσθηση ολοκλήρωσης ενισχύει την αυτοεκτίμηση και την ανεξαρτησία τους.

6. Συναισθηματική ρύθμιση: Οι ρουτίνες έχουν θετικό αντίκτυπο στη συναισθηματική ρύθμιση. Το να γνωρίζουν τι να περιμένουν μειώνει τις πιθανές εκπλήξεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε συναισθηματικά ξεσπάσματα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό κατά τη διάρκεια των μεταβάσεων, όταν τα παιδιά αντιμετωπίζουν ήδη αυξημένα συναισθήματα.

7. Γνωστικά οφέλη: Οι ρουτίνες έχουν και γνωστικά οφέλη. Η τακτική τήρηση μιας ακολουθίας δραστηριοτήτων ενισχύει τη μνήμη και τις γνωστικές δεξιότητες. Τα παιδιά γίνονται έμπειρα στο να θυμούνται και να εκτελούν εργασίες με τη σωστή σειρά, γεγονός που μπορεί να μεταφερθεί σε διάφορους τομείς της μάθησής τους.

8. Βοηθάνε στο να αναπτυχθεί ο δεσμός γονέων-παιδιών: Οι πρωινές ρουτίνες μπορούν να αποτελέσουν την αφορμή για να περάσουν οι γονείς ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά. Η ενασχόληση με αυτές τις δραστηριότητες από κοινού, όπως το πρωινό ή η προετοιμασία του γεύματος, παρέχει ευκαιρίες για θετικές αλληλεπιδράσεις και σύνδεση πριν από την έναρξη της σχολικής ημέρας. Αυτό γίνεται ιδιαιτέρως δύσκολο φυσικά το πρωί με τους σύγχρονούς ρυθμούς αλλά δεν είναι ακατόρθωτο εάν οι γονείς είναι αποφασισμένοι να διατηρούν από τη μεριά τους το πρόγραμμα που ταιριάζει στις συνθήκες τους.

9. Συνέπεια στα πρότυπα ύπνου: Οι πρωινές ρουτίνες είναι στενά συνδεδεμένες με τις ρουτίνεςτου  ύπνου. Μια συνεπής πρωινή ρουτίνα συμβάλλει στην καθιέρωση σταθερών μοτίβων ύπνου, απαραίτητων για τη συνολική ευημερία των παιδιών και την ετοιμότητά τους να συμμετάσχουν στη μάθηση κατά τη διάρκεια των σχολικών ωρών.

Όπως είδαμε λοιπόν, στο πλαίσιο της μετάβασης στο σχολείο, οι ρουτίνες παρέχουν στα παιδιά μια σταθερή βάση καθώς προσαρμόζονται σε νέα προγράμματα, περιβάλλοντα και προσδοκίες. Σχετικά με τις προσδοκίες θα μιλήσουμε στο επόμενο κείμενο καθώς θεωρώ πως αποτελούν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο όταν μιλάμε για Γονεϊκότητα και Εκπαίδευση!

Οι πρωινές ρουτίνες εμπνέουν τον αισιόδοξο τόνο της ημέρας, εμπνέοντας εμπιστοσύνη και εξοικείωση. Όταν τα παιδιά ετοιμάζουν τα πράγματα τους, όταν μοιράζονται μια πρωινή συζήτηση με έναν γονέα την ώρα του πρωινού ή στο δρόμο για το σχολικό, αυτές οι ρουτίνες δίνουν το μήνυμα ότι η μέρα θα εξελιχθεί προβλέψιμα και ευχάριστα, βοηθώντας τα παιδιά να προσεγγίσουν το σχολείο με μια αίσθηση ηρεμίας και ετοιμότητας.

Κλείνοντας θα ήθελα να διευκρινίσω πως για να μιλάμε για ρουτίνες είναι απαραίτητο αυτές να έχουν προκύψει μέσα από συζητήσεις με τα παιδιά. Το ότι κάτι γίνεται κάθε μέρα δεν το κάνει ρουτίνα με την έννοια που χρησιμοποιούμε τη λέξη σε αυτό το κείμενο. Όταν κάτι έχει επιβληθεί  στα παιδιά και δεν έχει υπάρξει η απαραίτητη κουβέντα στη κοινότητα είτε αυτή είναι η οικογένεια είτε είναι το σχολείο τότε τα πλεονεκτήματα που ανέφερα παραπάνω (η αίσθηση ασφάλειας, η τόνωση της ανεξαρτησίας, κτλ.) είναι δύσκολο να επιτευχθούν.

Θα ήθελα επίσης να τονίσω πως όσα γράφω θα πρέπει πάντα να προσαρμόζονται στο αναπτυξιακό στάδιο και τις ανάγκες του κάθε παιδιού αλλά και τις συνθήκες κάθε οικογένειας. Σε αυτό θα σας φανούν χρήσιμες οι συζητήσεις με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου ώστε να σας λυθούν τυχόν απορίες. Να αναφέρω εδώ ξανά πως στο nikos@dorothy-snot.grμπορείτε να επικοινωνήσετε και μαζί μου για οποιαδήποτε απορία, διευκρίνιση, παρατήρηση κτλ. Πίσω σε αυτό που έγραφα προηγουμένως, όλα τα παιδιά είναι ικανά σε κάποιο βαθμό να αναλάβουν μέρος των απαραίτητων βημάτων ώστε να είναι έτοιμα για το σχολείο κάθε μέρα. Το τι μπορούν να αναλάβουν όμως είναι πολύ διαφορετικό από παιδί σε παιδί ανάλογα με το αναπτυξιακό του στάδιο.

Η αξία των συζητήσεων ανοιχτού τύπου

του Νίκου Κριτσαντώνη, Dorothy Snot Academic Coordinator

Όπως συμβαίνει στο σχολείο, έτσι και στο σπίτι είναι σημαντικό να γίνονται συζητήσεις για όλα τα θέματα που αφορούν το παιδί. Συζητήσεις ανοιχτού τύπου όπου όλα τα μέρη μοιράζονται τις σκέψεις τους ελευθέρα και υπάρχει σεβασμός για τις απορίες, τις φοβίες, τις αγωνίες, τον ενθουσιασμό κτλ. Η μαμά, ο μπαμπάς, το παιδί, όλοι έχουν δικαίωμα να αισθάνονται μια γκάμα συναισθημάτων χωρίς να χρειάζεται να νιώθουν άσχημα για αυτό. Αν το παιδί εκφράσει φόβο ή δισταγμό για την επιστροφή του ή την γνωριμία του με το σχολείο, το να ακούσει από τους γονείς του πως «δε χρειάζεται να ανησυχεί» ή πως «είσαι πια μεγάλος/η για να αισθάνεσαι έτσι» σίγουρα δε θα βοηθήσει, όπως δε θα βοηθήσει και κάποιου είδους αντάλλαγμα, υλικό ή μη.

Θέλουμε να είναι απόφαση των παιδιών το να πάνε στο σχολείο και είμαστε  χαρούμενοι  που κάθε χρονιά  ακούμε από γονείς να μοιράζονται τις εμπειρίες τους σχετικά με τη χαρά που βλέπουν τα παιδιά να έχουν καθώς μπαίνουν στο σχολικό ή περνάνε τη πόρτα του σχολείου.

Είναι πολύ λογικό όμως να υπάρχει και φόβος και αγωνία και δισταγμός από τα παιδιά αλλά και άλλα μέλη της οικογένειας. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από αυτή τη παραδοχή. Ας αναγνωρίσουμε πως, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω,  η επιστροφή και η ένταξη σε μια κοινότητα έξω από τα στενά πλαίσια της οικογένειας είναι ένα πολύ σημαντικό ορόσημο στη ζωή όλης της οικογένειας και όπως συμβαίνει με τα σημαντικά ορόσημα της ζωής μας πολλές φορές μπορεί να συνοδεύονται από άγχος και φόβο.

Ας ξεκινήσουμε να μιλάμε μεταξύ μας για όλα αυτά λοιπόν τώρα, και σας παροτρύνω να ξεκινήσετε και εσείς να το κάνετε με τα παιδιά σας, αν δεν το έχετε ήδη κάνει. 

Για αρχή όμως ας δούμε τι εννοούμε όταν μιλάμε για συζητήσεις ανοιχτού τύπου:

Οι  συζητήσεις, ειδικά με παιδιά ηλικίας 3 έως 6 ετών, υπερβαίνουν τον απλό διάλογο. Οι συζητήσεις ανοιχτού τύπου αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης, την προώθηση συναισθηματικών δεσμών και την καλλιέργεια της αίσθησης ασφάλειας και της αυτοέκφρασης του παιδιού. Οι ανοιχτές συζητήσεις αποκτούν μοναδική σημασία όταν συζητάμε για τις πρώτες μέρες του σχολείου. 

Τα χαρακτηριστικά των συζητήσεων ανοιχτού τύπου :

·       Μπορούν να προσαρμόζονται στο αναπτυξιακό στάδιο των παιδιών

Οι συζητήσεις ανοιχτού τύπου είναι κατάλληλες για όλες τις ηλικίες και προσαρμόζονται στο αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού σας. Αποφύγετε τη χρήση σύνθετης γλώσσας ή τη συζήτηση θεμάτων που μπορεί να τα καταβάλλουν. Διαμορφώστε τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις σας με τρόπο που να ευθυγραμμίζεται με την κατανόησή τους, διευκολύνοντάς τα να συμμετάσχουν στη συζήτηση. 

·  Προσφέρουν την ευκαιρία για ακρόαση χωρίς κρίση

Οι συζητήσεις ανοιχτού τύπου περιλαμβάνουν ενεργητική ακρόαση, χωρίς κρίση. Όταν εμπλέκεστε σε διάλογο με τα παιδιά, η δημιουργία ενός ασφαλούς χώρου όπου αισθάνονται άνετα να εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους είναι απαραίτητη. Είτε μοιράζονται ενθουσιασμό, ανησυχίες ή περιέργεια, ο ρόλος σας ως ακροατής είναι να απορροφήσετε τα λόγια τους χωρίς να επιβάλλετε τις απόψεις ή τις αξιολογήσεις σας. 

·  Ενθαρρύνουν την ανάπτυξη της έκφρασης

Τα παιδιά μπορεί να μην έχουν ολοκληρωμένο λεξιλόγιο για να εκφράσουν σύνθετα συναισθήματα σε αυτή την ηλικία. Οι ανοιχτές συζητήσεις τα ενθαρρύνουν να χρησιμοποιήσουν κάθε διαθέσιμο μέσο για να μεταφέρουν τα συναισθήματά τους, συμπεριλαμβανομένων των λέξεων, των χειρονομιών, των σχεδίων ή της υποκριτικής. Αναγνωρίζοντας τις προσπάθειές τους να επικοινωνήσουν, επικυρώνετε τις εμπειρίες τους και τα κάνετε να νιώθουν ότι ακούγονται. 

·  Χρησιμοποιούν στοχαστικές ερωτήσεις

Οι ερωτήσεις που προκαλούν σκέψη πυροδοτούν συζητήσεις ανοιχτού τύπου.

Αντί να κάνετε ερωτήσεις επιφανειακού επιπέδου που αποφέρουν σύντομες απαντήσεις, επικεντρωθείτε σε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που απαιτούν κάτι περισσότερο από μια μονολεκτική απάντηση. Αυτές οι ερωτήσεις διεγείρουν τη διαδικασία σκέψης τους και τους προσκαλούν να μοιραστούν πιο βαθιές ιδέες. Παραδείγματα περιλαμβάνουν: “Ποιο ήταν το καλύτερο μέρος της ημέρας σας;” ή “Πείτε μου για κάτι καινούργιο που μάθατε”. 

·  Βοηθάνε στη δημιουργία  αμοιβαίας κατανόησης

Οι  συζητήσεις ανοιχτού τύπου είναι δρόμος διπλής κατεύθυνσης. Ενώ προσπαθείτε να κατανοήσετε τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του παιδιού σας, μοιράζεστε επίσης τις δικές σας σκέψεις και ιστορίες. Αυτή η αμοιβαία ανταλλαγή χτίζει μια γέφυρα κατανόησης, δείχνοντας στο παιδί σας ότι είστε πρόθυμοι να μοιραστείτε και να συνδεθείτε μαζί του σε προσωπικό επίπεδο. 

·   Επικυρώνουν το συναίσθημά μας

Στις συζητήσεις ανοιχτού τύπου, είναι σημαντικό να επικυρώνετε τα συναισθήματα του παιδιού σας. Είτε είναι ενθουσιασμένο, νευρικό ή αβέβαιο, η αναγνώριση των συναισθημάτων του το αφήνει να ξέρει ότι αυτό που νιώθει είναι σημαντικό και αποδεκτό. Η επικύρωση των συναισθημάτων τους τα ενθαρρύνει να σας εμπιστεύονται τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. 

·   Δημιουργούν ασφαλή χώρο

Οι ανοιχτές συζητήσεις ευδοκιμούν σε ένα περιβάλλον χωρίς πίεση ή προσδοκίες. Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας γνωρίζει ότι μπορεί να μοιραστεί τα συναισθήματά του χωρίς το φόβο της επίπληξης ή της διόρθωσης. Αυτός ο ασφαλής χώρος τα ενθαρρύνει να εκφράζονται ανοιχτά και ειλικρινά. 

·   Προωθούν τις δεξιοτήτων επικοινωνίας

Η συμμετοχή σε ανοιχτές συζητήσεις από μικρή ηλικία θέτει τα θεμέλια για πρακτικές δεξιότητες επικοινωνίας στο μέλλον. Διδάσκει στα παιδιά πώς να διατυπώνουν τις σκέψεις τους, να ακούνε ενεργά και να εκφράζουν εποικοδομητικά τα συναισθήματά τους. Αυτές οι δεξιότητες είναι ανεκτίμητες για τις φιλίες, τις ακαδημαϊκές σπουδές και διάφορες καταστάσεις της ζωής. 

Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων σας μπορεί να αντιληφθείτε πως και τα παιδιά συμμερίζονται τη χαρά και τον ενθουσιασμό σας (που είναι σημαντικό να υπάρχει στην επικοινωνία μαζί τους) για το ξεκίνημα της νέας σχολικής χρονιάς. Είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε αυτό τους τον ενθουσιασμό και να δίνουμε μεγάλη σημασία στο να αφιερώνουμε χρόνο και να δίνουμε προσοχή όχι μόνο στις δυσκολίες αλλά και στις μικρές καθημερινές νίκες, στα μικρά βήματα που τα παιδιά κάνουν ώστε να μεγαλώνουν τον κόσμο τους! 

Αν τώρα τα μηνύματα που παίρνετε από τα παιδιά δεν είναι και τόσο ενθαρρυντικά, μην απογοητεύεστε! Θυμηθείτε πως, ειδικά στα παιδιά που πρώτη φορά θα αφήσουν το σπίτι τους για να βρεθούν σε ένα νέο, άγνωστο περιβάλλον, είναι αναμενόμενο να νιώθουν αγωνία για αυτό που έρχεται! Είναι σημαντικό εδώ και για τους νέους γονείς του σχολείου αλλά και για αυτούς που επιστρέφουν, να είμαστε ψύχραιμοι και να είμαστε εκεί για να ακούσουμε τι έχουν τα παιδιά να πουν. Δε χρειάζεται να νιώθετε πως εκείνη τη στιγμή πρέπει να λύσετε αυτό το πρόβλημα. Αναγνωρίστε την ανησυχία του παιδιού ως κάτι σημαντικό και δικαιολογημένο χωρίς όμως να δείξετε πως εσείς ανησυχείτε. Είναι σημαντικό τα παιδιά να λαμβάνουν από εσάς την αίσθηση σιγουριάς και ασφάλειας που χρειάζονται. Συνεχίστε τις συζητήσεις σας με ένα χαλαρό και ζεστό τρόπο αργότερα και όταν οι δασκάλες επικοινωνήσουν μαζί σας για το πλάνο της προσαρμογής μοιραστείτε μαζί τους το τι έχει ειπωθεί σχετικά με αυτό το νέο ξεκίνημα.

Όπως ειπώθηκε και παραπάνω , στο πλαίσιο των πρώτων ημερών του σχολείου, οι συζητήσεις ανοιχτού τύπου παρέχουν στο παιδί σας μια πλατφόρμα για να επεξεργαστεί τις νέες εμπειρίες, τα συναισθήματα και τις ανακαλύψεις που συνοδεύουν αυτή τη μετάβαση. Αγκαλιάζοντας ειλικρινείς συζητήσεις, δεν αντιμετωπίζετε μόνο τις άμεσες ανησυχίες, αλλά χτίζετε μια σταθερή βάση για συνεχή επικοινωνία και μια σχέση εμπιστοσύνης που θα ωφελήσει το παιδί σας σε όλο το ταξίδι της ανάπτυξης και της μάθησης. 

“Το σχολείο έκανε αυτό που υποσχέθηκε: βοήθησε τις κάμπιες να γίνουν οι πεταλούδες που έκρυβαν μέσα τους”

Πριν από 11 χρόνια, εντελώς τυχαία, αντίκρυσα στην Ιπποκράτους την παράξενη εικόνα μιας γελαστής κάμπιας με κόκκινα τακούνια. Το όνομά της ήταν ακόμα πιο περίεργο κι άγνωστο για μένα. Έψαξα και διάβασα την ιστορία του Αύγουστου Κορτώ κι ενθουσιαστηκα. Λίγες μέρες μετά, φορτωμένη με αμέτρητα ΔΕΝ για τις δυνατότητες του μεγάλου μας γιου, πέρασα την πόρτα που οδηγούσε στην πιο όμορφη αυλή του κέντρου της Αθήνας. Η Dorothy ήταν τότε μικρούλα, αλλά τα πολύχρωμα κουρελάκια, οι κορδέλες και τα πραγματικά παιδικά έργα που τη στόλιζαν, έδειχναν πως εκεί γινόταν κάτι σπουδαίο. Η Ντανιέλα -που στα μάτια των παιδιών μου είναι πάντα μια νεράιδα- δεν τρόμαξε από όσα της είπαμε. Μας δέχθηκε και από τότε ξεκίνησε για μας μια εποχή θαυμάτων.

Στις αγκαλιές των ανθρώπων αυτών μεταμορφώθηκαν και τα πέντε παιδιά μας – ακόμα και το μικρότερο πρόλαβε να αλλάξει από μωρό σε ανθρωπάκι. Το σχολείο έκανε αθόρυβα και με συνέπεια αυτό που υποσχέθηκε: βοήθησε τις κάμπιες να γίνουν οι πεταλούδες που έκρυβαν μέσα τους.

Ο Παντελής που φέτος ξεκινά στο Γυμνάσιο, στα δύσκολα ανοίγει τον φάκελο με τις εργασίες του Νηπιαγωγείου! H Δανάη έχει πάντα κρεμασμένη στο γραφείο της την ταυτότητα του παλαιοντολόγου που έφτιαξε κάποτε με τη Χαριτίνη και τη Νεφέλη, ο Διονύσης καμαρώνει ακόμα για το γλυπτό του Ποσειδώνα που έφτιαξε μετά τη γνωριμία με τη σπουδαία Ναταλία Μελά, η Μαρίνα που ο κορονοιός σημάδεψε τη χρονιά του Νηπιαγωγείου έμαθε να διαβάζει χωρίς να της δείξουμε τίποτα (νωρίτερα από όλα τα αδέρφια της) και θεωρεί το δάσος της Καισαριανής το πιο όμορφο μέρος του κόσμου κι η Μαριλένη τρέχει χαρούμενη κάθε πρωί να πάρει την τσάντα της και να ξεκινήσει για το σχολείο.

Μέσα σε τούτα τα 11 χρόνια οι ζωές μας άλλαξαν πολύ. Μεγαλώσαμε, αποχαιρετήσαμε  αγαπημένους ανθρώπους, κερδίσαμε και χάσαμε αμέτρητες μάχες κι η Dorothy ήταν πάντα η σταθερά μας. Κι εκείνη μεγάλωσε κι ωρίμασε, έκρυψε τα κόκκινα τακούνια, απέκτησε μεγαλύτερο χώρο, περισσότερους ανθρώπους κι άλλαξε τη ζωή πολλών οικογενειών. Της χρωστάμε αξέχαστα απογεύματα με γιορτές στην αυλή του σχολείου, στην Τεχνόπολη, στο Βios, στην αυλή του Μουσείου Μπενάκη, στο δάσος της Καισαριανής, στο ΟΑΚΑ. Της χρωστάμε φοβερές μέρες συνύπαρξης παιδιών και γονιών. Της χρωστάμε μια ολόκληρη γειτονιά, αφού για χάρη της μετακομίσαμε. Της χρωστάμε την Πλεύση που ο αποχαιρετισμός της μας είναι εξίσου δύσκολος. Της χρωστάμε τους φίλους μας, φίλους σπουδαίους που τα παιδιά μας μεγάλωσαν μαζί. Και πάνω από όλα, της χρωστάμε την πίστη στα θαύματα.

Για όλα αυτά και για άλλα τόσα που δεν μπορούμε να περιγράψουμε την αποχαιρετούμε με πολύ μεγάλη συγκίνηση κι ευγνωμοσύνη. Σας ευχαριστούμε από τα βάθη της καρδιάς μας! Αναστασία, Μαρία, Νίκη, Δέσποινα, Ευαγγελία, Τζένη, Ειρήνη, Νεφέλη, Κατερίνα, Χαριτίνη, Ιωάννα, Χρύσα και Σταυρούλα , κυρία Ρούλα που οι γεύσεις σας παραμένουν άφταστες, κύριε Γιάννη και κύριε Γιώργο σας θεωρούμε οικογένεια.

Ντανιέλα και Γιάννη, σας ευχαριστούμε πολύ για όλο αυτό το μοναδικό ταξίδι. Μας ανοίξατε την πόρτα του σχολείου σας και μας επιτρέψατε να γίνουμε κοινωνοί της πιο μαγικής παιδικής ηλικίας. Καλή συνέχεια στη σπουδαία δουλειά σας και καλή αντάμωση σε καιρούς φωτεινότερους. Δηλώνουμε και οι 7 περήφανα Dorotheans κι αυτό είναι τίτλος τιμής!

Με όλη μας την αγάπη!

Μανόλης, Χρυσούλα, Παντελής, Δανάη, Διονύσης, Μαρίνα, Μαρία-Ελένη

(Η πραγματική αμοιβή για ένα σχολείο έρχεται όταν μια οικογένεια που είναι κοντά σου για έντεκα συνεχόμενα χρόνια, νοιώθει την ανάγκη να σε αποχαιρετήσει αυθόρμητα με ένα συγκινητικό και όμορφο κείμενο.

Χρυσούλα & Μανόλη, ήταν μεγάλη τιμή για το σχολείο η αγάπη & η αφοσίωσή σας.

Μας εμπιστευθήκατε πέντε παιδιά και γίνατε αναπόσπαστο και θεμελιώδες κομμάτι της Dorothean κοινότητας. Θα σας νοιώθουμε πάντοτε οικογένεια. Ενα τεράστιο ευχαριστώ για όσα ζήσαμε μαζί και άπειρες ευχές για ένα υπέροχο και λαμπρό μέλλον!)

Στην λαϊκη αγορά!

από την Φωτεινή Χούτου & την Μαριάννα Τζιοβάρα

Συνδυάζοντας τις ιδέες και τις εμπειρίες που ακούγονται καθημερινα στον κύκλο με τις επερχόμενες δράσεις του σχολείου, τα προνήπια της Βερόνικα εξέφρασαν πολύ σοβαρά την επιθυμία να επισκεφτούν ένα μέρος όπου οι άνθρωποι πουλάνε φρούτα και λαχανικά.

Κάθε Τρίτη γίνεται λαϊκή αγορά πολύ κοντά στο σχολείο μας, αποφασίσαμε λοιπόν να την επισκεφτούμε! Υποθέσεις σχετικά με φρούτα και λαχανικά που πολύ πιθανόν να βλέπαμε καθώς και πιθανές ερωτήσεις προς τους πωλητές, όπως «τα φρούτα είναι της εποχής;», «πόσο κάνουν;» κλπ, ακούστηκαν από τα παιδιά και γράφτηκαν σε ένα φύλλο χαρτί.

Τα παιδιά σε ρόλο καταναλωτή αποφάσισαν να ξεχυθούν ανάμεσα στους πάγκους της λαϊκής αγοράς, έχοντας πάρει και 15 ευρώ από το σχολείο για τις αγορές τους! Κατάλαβαν ότι έφτασαν στην λαϊκη όταν είδαν ένα φορτηγό με ανοιχτό το πορτ – παγκάζ που από μέσα του έβγαιναν χαλιά!

Ο πρώτος πάγκος με τα πορτοκάλια δεν άργησε να φανεί και σταθήκαμε να τον παρατηρήσουμε. Δύο ερωτήσεις έλαβαν χώρα: «πώς ξέρουμε ποια πορτοκάλια είναι για να τα φάμε και ποια είναι για στύψιμο;» & «γιατί κάποια έχουν χοντρή φλούδα και άλλα έχουν πιο λεπτή;». Ο μανάβης μας έδωσε τις αντίστοιχες απαντήσεις, αγοράσαμε τα πρώτα μας φρούτα κι αφού πήραμε τα ρέστα (νέα λέξη προστέθηκε στο λεξικό μας!) προχωρήσαμε στον αμέσως επόμενο πάγκο.

Εκεί τα παιδιά αναγνώρισαν τους λωτούς, τα κυδώνια και τα ακτινίδια, κάποια  από αυτά τα μύρισαν και άλλα τα άγγιξαν κι αφού αγοράσαμε κι από εκεί κάποια, ο μανάβης μας κέρασε μανταρίνια, τα ξεφλουδίσαμε και τα φάγαμε επιτόπου!

Λίγο πιο κάτω βρήκαμε έναν πάγο μόνο με λαχανικά και δίπλα ακριβώς στέκονταν η κ. Ελένη, κάτοικος της Κυψέλης, η οποία απάντησε στην ερώτηση των παιδιών «γιατί οι ντομάτες είναι πράσινες;» δίνοντάς μας πράλληλα την πιο εύκολη συνταγή για να φτιάξουμε τουρσί!

Κάπως έτσι κύλησε η πρώτη βόλτα των παιδιών στην λαϊκή αγορά της Κυψέλης. Τα παιδιά εξέφρασαν μεγάλη χαρά κι ενθουσιασμό και την επιθυμία να ξαναπάμε. Πίσω όμως από την ενθουσιώδη αυτή επαφή με τον κόσμο της λαϊκής, κρύβεται ένας θησαυρός γνώσεων που εισέρχονται στον ψυχισμό αλλά και στη νόηση τους.

Ενισχύεται η ευχέρεια τους στην επικοινωνία, μέσα από τον διάλογο και την ανταλλαγή πληροφοριών με τους πωλητές και τους αγοραστές.

Μαθαίνουν βασικές μαθηματικές έννοιες μέσα από την ανταλλαγή των χρημάτων, τα ρέστα, την απόδειξη, το ολόκληρο, το μισό και το μισό του μισού. Πληροφορούνται σημαντικά χαρακτηριστικά για τα φρούτα, όπως π.χ ότι  το καφέ χρώμα στην φλούδα των αχλαδιών οφείλεται στο ότι δεν ψεκάστηκαν!

Μαθαίνουν επίσης πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα, όπως π.χ. ότι τα λιγότερο όμορφα φρούτα και λαχανικά είναι περισσότερο θρεπτικά και υγιεινα, καθώς δεν έχουν ψεκαστεί. Τα παιδιά ρώτησαν ακόμη «γιατί υπάρχουν φράουλες τώρα αφού βγαίνουν το καλοκαίρι;» και ο μανάβης τους πρόσφερε μια σημαντική γνώση μιλώντας τους για τα φρούτα του θερμοκηπίου, σε αντιδιαστολή με τα φρούτα που μεγαλώνουν στο ύπαιθρο.

Μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία σύνδεσης με την πραγματική ζωή, τα παιδιά κατακτούν πολύ σπουδαίες εμπειρίες, δυναμώνουν την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα τους και παράλληλα προσθέτουν σημαντικά κομμάτια στο παζλ της γνώσης που αφορά την σωστή διαχείριση της τροφής και του περιβάλλοντος, γνώσης που θα τα ακολουθεί σε όλη τους την ζωή.

Μεγαλώνοντας σκεπτόμενους πολίτες

από την Κριστίνα Ντονόσιε

Πλέον στο νηπιαγωγείο δίνουμε πολύ μεγάλη έμφαση στην προσπάθεια να αποκτήσουν τα παιδιά μας βαθιά περιβαλλοντική συνείδηση. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπον, οι τάξεις Κρικ και Κορνήλιος του νηπιαγωγείου συμμετείχαν για μια ακόμη φορά  στο κάλεσμα της παγκόσμιας περιβαλλοντικής κινητοποίησης  Fridays For Future την Παρασκευή 29 Νοεμβρίου.

Για την ιστορία, οι δράσεις του διεθνούς κινήματος Fridays for Future ξεκίνησαν το 2018 στη Στοκχόλμη και πήραν παγκόσμιες διαστάσεις. Πρόκειται για μαθητικές κινητοποιήσεις ενάντια στην κλιματική κρίση. Από τον Μάρτιο του 2019 η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά σε αυτές, με πλήθη μαθητών να διαδηλώνουν σε διάφορες πόλεις της χώρας.

Ήδη από την αρχή της χρονιάς τα παιδιά του Κρικ και του Κορνήλιου εμβαθύνουν σε περιβαλλοντικά ζητήματα, συνειδητοποιώντας τις απειλές που αυτό δέχεται και σκεπτόμενα πιθανές λύσεις. Η ανακύκλωση των αποβλήτων, η κομποστοποίηση, οι δράσεις καθαρισμού ακτών στις οποίες συμμετείχαν τα παιδιά, αλλά και η προβολή στιγμιότυπων από μαθητικές διαδηλώσεις που πραγματοποιούνται ανά τον κόσμο, έχουν προετοιμάσει το έδαφος για την ενεργή συμμετοχή τους στο εν λόγω κίνημα.

Με τον ίδιο τρόπο, την εβδομάδα πριν την δράση τα παιδιά κλήθηκαν να σκεφτούν τι προβλήματα αντιμετωπίζει το περιβάλλον. Οι απαντήσεις που έδιναν «Τα σκουπίδια στους δρόμους και στις παραλίες» «Οι φωτιές που καίνε τα δάση» «Οι άνθρωποι που πληγώνουν την καρδιά της γης» «Τα ζώα που τρώνε σκουπίδια και πεθαίνουν» «Τα δέντρα που κόβουμε για να φτιάξουμε το χαρτί» έγιναν αφορμή για να προτείνουν στη συνέχεια λύσεις. Παρότρυνα τα παιδιά να μεταφέρουν τις ιδέες και τις σκέψεις τους στον υπόλοιπο κόσμο και κάπως έτσι καταλήξαμε στην προετοιμασία των πλακάτ.

Ολοκληρώνοντας τα πανό, φωνάξαμε τα συνθήματα που αναγράφονταν σε αυτά και οργανώσαμε τη δική μας διαδήλωση για την επόμενη μέρα.

Το πρωινό της Παρασκευής 29/11, ο Κρικ και ο Κορνήλιος ένωσαν τις δυνάμεις τους και αφού έκαναν  μία μικρή προθέρμανση τα συνθήματα, ξεκίνησαν από το σχολείο αποφασισμένοι να ευαισθητοποιήσουν τους κατοίκους της Κυψέλης.

Διασχίσαμε τους δρόμους γύρω από το σχολείο, κρατώντας πανό και διαδίδοντας τα μηνύματα που ανέδειξαν τα παιδιά. Κάποιοι γονείς ακολούθησαν το παράδειγμα των παιδιών τους και μας συνόδεψαν, φωνάζοντας συνθήματα. Επιστρέφοντας στο σχολείο άκουσα την Α. να λέει στα υπόλοιπα παιδιά: «Έπρεπε να το πούμε και σε άλλες γλώσσες, για να το καταλαβαίνουν πιο πολλοί». Την ίδια στιγμή η Μ. μου εξέφρασε μία ακόμη σκέψη: «Γιατί καθίσαμε τόσο λίγο; Άμα καθόμασταν και άλλο θα μας άκουγε όλη η γειτονια». Τόσο ο παλμός της διαδήλωσης, όσο και αυτά που άκουγα, επιβεβαίωσαν το γεγονός ότι τα παιδιά είχαν συνειδητοποιήσει τον σοβαρό σκοπό της κινητοποίησης, αλλά και τις διαστάσεις της περιβαλλοντικής κρίσης.

Σε κάθε περίπτωση, η συμμετοχή μαθητών σε ειρηνικές διαδηλώσεις είναι ιδιαίτερα θετικό γεγονός και ενισχύει την διαδικασία εμπλοκής των νέων παιδιών στις αποφάσεις και τους θεσμούς που επηρεάζουν τη ζωή τους.

Μέσω της ενεργούς συμμετοχής στην πραγματική ζωή, τα παιδιά  ενδυναμώνονται και αποκτούν ζωτικό ρόλο τόσο στην διαχείριση της προσωπικής τους ζωής, όσο και στην ανάπτυξη των κοινοτήτων που διαβιούν.

Επιπλέον, αυτός είναι ένας τρόπος για να εμπεδώσουν τα παιδιά την κουλτούρα της δημοκρατικής συμμετοχής και να αναπτύξουν τη δική τους ατομικά επιλεγόμενη στάση απέναντι σε αυτήν. Η υποστήριξη των ενηλίκων στις κινητοποιήσεις των παιδιών είναι σημαντική, προκειμένου αυτά να διεκδικήσουν ένα καλύτερο μέλλον σ΄ ένα βιώσιμο και υγιές περιβάλλον.

“Αν δοκιμάσεις έτσι, ίσως τα καταφέρεις !”

του Σεραφείμ Σεραφετεινίδη

«Λοιπόν παιδιά εδώ είμαστε» είπα και άφησα το μπαούλο της εκδρομής στο έδαφος, δίπλα στις ρίζες ενός μεγάλου δέντρου.

«Βλέπετε αυτό το κόκκινο κουτί;», είπα δείχνοντας την πυροσβεστική φωλιά στο βάθος, «από εκεί και μέχρι το μικρό τοιχάκι που περιβάλλει αυτό το δάσος μπορούμε να παίξουμε, να τρέξουμε, να χοροπηδήξουμε και γενικά ο καθένας να ασχοληθεί με ότι του τραβάει περισσότερο το ενδιαφέρον. Έχετε το νου σας γιατί εδώ τριγύρω μπορεί να συναντήσετε αντικείμενα με περίεργα σχήματα, διαφορετικά χρώματα, και σίγουρα κάποια που ίσως δεν έχετε ξανααντικρύσει. Αν βρεθείτε μπροστά σε κάτι τέτοιο φωνάξτε τους φίλους σας κοντά. Ίσως κάποιος το βρει το ίδιο ενδιαφέρον με εσάς. Σε περίπτωση που κάποιος τα χρειαστεί για την εξερεύνηση του, έχω φέρει μαζί μου δύο χοντρά και δύο πιο λεπτά σχοινιά. Θα τα αφήσω εδώ. Πάμε τώρα όλοι μαζί να «περπατήσουμε» τα όρια του χώρου που θα παίξουμε και αμέσως μετά μπορείτε να ξεκινήσετε το παιχνίδι!».

Αφού περπατήσαμε και τρέξαμε πάνω στα όρια που θέσαμε για το παιχνίδι, δόθηκε το σύνθημα και τα παιδιά έφυγαν προς όλες τις διαφορετικές κατευθύνσεις.

Τώρα έβλεπες παιδιά να τρέχουν ανάμεσα στα δέντρα, να ξαπλώνουν σε λόφους από πεσμένα φύλλα και να χαζεύουν τα κλαδιά μετρώντας τα και ψάχνοντας να βρουν ποιο είναι πιο μεγάλο. Κάποιοι είχαν μετατρέψει τις αχρείαστες πια ζακέτες τους σε τόπο συγκέντρωσης παράξενων λουλουδιών και πολύχρωμων φύλλων ενώ κάποιοι άλλοι γέμιζαν τις τσέπες τους με πετρώματα – θησαυρούς που όπως είπε ο Δ.: «…είναι υπερπολύτιμοι λίθοι. Εδώ γύρω έχει πολλούς και πρέπει να τους ανακαλύψουμε όλους…».

Τρία παιδιά, δίπλα στον κορμό ενός μεγάλου δέντρου, προσπαθούσαν να δέσουν τη μια άκρη του σχοινιού γύρω του διαφωνώντας για τον τρόπο με τον οποίο ο κόμπος θα ήταν πιο ανθεκτικός και προσπαθώντας παράλληλα να βρουν λύση που θα εξυπηρετούσε και τους τρεις: «αν θέλεις να είναι σφιχτός πρέπει να τραβήξεις αυτήν την άκρη και να περάσεις το σκοινί μέσα από εδώ», με το φίλο του να απαντάει «εγώ νομίζω πως πρέπει πρώτα να δέσεις πολύ το δέντρο γύρω γύρω και μετά να κάνεις τον κόμπο! Έτσι θα είναι σίγουρο ότι δε θα λυθεί ποτέ».

Λίγο πιο πέρα και κάτω από ένα ψηλό δέντρο, δύο παιδιά είχαν κάνει το σχοινί λάσο και ενώ προσπαθούσαν δεκάδες φορές να το περάσουν γύρω από ένα κλαδί που βρισκόταν λίγο πιο πάνω από τα κεφάλια τους έλεγαν ο ένας στον άλλο: «…όταν το περάσω από πάνω να είσαι έτοιμος να το αρπάξεις. Μόλις το αρπάξεις τράβα το και θα το τραβήξω κι εγώ… Ναι ναι ! Να τραβάμε ο ένας τον άλλο!».

Κάποιοι άλλοι με χωμένα τα κεφάλια τους μέσα σε έναν θάμνο παρατηρούσαν με απόλυτη προσήλωση εκείνη την κοινωνία σαλιγκαριών που: «…είναι πάρα πολλά μαζί. Δεν έχω ξαναδεί ποτέ τόσα σαλιγκάρια μαζεμένα!». Και ως συνέπεια της παρατήρησης, η αμέσως επόμενη συζήτηση περί φροντίδας: «να τους φτιάξουμε ένα σπίτι» και «εγώ θα φέρω φύλλα και καρπούς να τα ταΐσω γιατί τώρα με τη βροχή μπορεί να δυσκολεύονται να κινηθούν!». Η συζήτηση συνεχίστηκε για το κατά πόσο μπορούν τα σαλιγκάρια να μασήσουν τους καρπούς, αν έχουν δόντια και πώς να μοιάζουν αυτά και κάπου εκεί κατάλαβα πως έπρεπε να τους αφήσω στο στοχασμό τους ανενόχλητους και απερίσπαστους.

Οι δυνατές φωνές κάποιων επίδοξων εντομολόγων που καλούσαν τους φίλους τους να δουν εκείνη την φοβερή ανακάλυψη που ήταν «κολλημένη» πάνω στο δέντρο, ήταν αυτές που τράβηξαν τώρα την προσοχή μου. Επρόκειτο για εκείνα τα κουκούλια τζιτζικιών που ανακάλυψαν πάνω στους φλοιούς των μεγάλων κορμών και που «..έμοιαζαν με σφήκες αλλά δεν πολυήταν και σφήκες γιατί οι σφήκες δεν έχουν κουκούλι». «Ναι αλλά έχουν κεντρί, δεν το βλέπετε;». «Εμένα πάντως μου θυμίζουν αυτά τα κέρινα ομοιώματα όπως σε εκείνο το μουσείο με τους διάσημους». «Να πάρουμε ένα – δύο μαζί μας να τα δείξουμε και στους φίλους μας στο σχολείο! Θα ξετρελαθούν!».

Στη συνέχεια, και ενώ ο συνειρμός με τα κέρινα ομοιώματα και τα κουκούλια γυρνάει στο μυαλό μου και με έχει αφήσει με ένα χαζοχαρούμενο χαμόγελο, βλέπω έναν από τους μικρούς μου φίλους, τον Κ., να προσπαθεί να σκαρφαλώσει σε ένα δέντρο. Πάω κοντά, στέκομαι και τον κοιτώ. Ανεβαίνει λίγο, γλιστράει, ξαναπροσπαθεί, σπρώχνει με τα πόδια αλλά μάταια. Ενώ «κρατιέμαι» να μην δώσω κάποια συμβουλή που είτε θα του παρέχει μια έτοιμη λύση είτε θα του αποσπάσει την προσοχή και πιέζομαι να μην παρέμβω με οποιονδήποτε άλλο τρόπο που αντί να βοηθήσει, περισσότερο θα αποσυντονίσει την προσπάθεια, εκείνος αντιλαμβάνεται την παρουσία μου και λέει:

– “Σεραφείμ δε μπορώ να σκαρφαλώσω!”

Κατάλαβα ότι είχα ήδη παρέμβει χωρίς να πω λέξη. Δεν πτοήθηκα όμως και απάντησα:

– “Σε παρατηρώ και κάνεις πραγματικά μια σπουδαία προσπάθεια.”

– “Προσπάθησα αλλά νομίζω δεν θα τα καταφέρω.”

– “Δοκίμασε να πιαστείς πρώτα από αυτό το κλαδί που έχεις δίπλα σου και μετά να προχωρήσεις με τα πόδια σου, ακούστηκε μια φωνή από πίσω.” Η φίλη μου η Ε. η οποία ήταν ήδη σκαρφαλωμένη στο διπλανό δέντρο είχε καθίσει σε ένα κλαδί και έδειχνε με τεντωμένο δάχτυλο τη σανίδα σωτηρίας του Κ..

– “Σε αυτό;” είπε ο Κ. δείχνοντας το κλαδί που είχε πλάι του.

– “Ναι σε αυτό. Πιάσου εκεί και θα τα καταφέρεις!”

Με κοιτάει διστακτικά και τότε παίρνω την απόφαση και του λέω: «Να σου πω την αλήθεια το κλαδί αυτό μου φαίνεται αρκετά γερό και επειδή παρατηρώ την προσπάθεια σου εδώ και λίγα λεπτά νομίζω πως μπορείς να τα καταφέρεις».

Ο Κ. προσπάθησε και ξαναπροσπάθησε, άρχισε να φοβάται, το εξέφρασε στους φίλους του που είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται κάτω από το δέντρο και μοιράζονταν πλέον την αγωνία του, εκείνοι τον προέτρεπαν να συνεχίσει να δοκιμάζει μέχρι που η προσωπική του βοηθός κατέβηκε από το δικό της δέντρο, του ζήτησε να κατέβει και αμέσως σκαρφάλωσε στο δικό του με τον τρόπο που του είχε υποδείξει. «Να, έτσι ανέβα και θα τα καταφέρεις», είπε και συνέχισε το παιχνίδι της. Ο Κ. ξανασκαρφάλωσε βήμα βήμα όπως ακριβώς του υπέδειξε η Ε. χωρίς να σκεφτεί αυτή τη φορά παραπάνω.

Η επικείμενη βοήθεια μου είχε ήδη ξεχαστεί. Ο Κ. είχε βρει τη βοηθό του η οποία έδινε – απολύτως δικαιολογημένα – οδηγίες, καθώς είχε εμπράκτως αποδείξει πως ήταν η πλέον κατάλληλη για να τη συγκεκριμένη δουλειά. Ο ρόλος μου περιορίστηκε για ακόμη μια φορά στο να χαμογελάσω και να προχωρήσω παρακάτω.

Αυτές οι μέρες στο δάσος είναι πολύ διδακτικές πρωτίστως για τα παιδιά αλλά σίγουρα και για εμάς τους μεγάλους. Είναι η απόδειξη πως τα παιδιά χρειάζονται χρόνο για να σκεφτούν, να αναλύσουν, να συζητήσουν να καταλήξουν σε λύσεις χωρίς την παρέμβαση του επαΐοντα ενήλικα και με αυτόν τον τρόπο, να έρθει τελικά η κατάκτηση καινούργιων γνώσεων και ικανοτήτων.

Τα παιδιά μπροστά στα μάτια μου συνεργάζονταν με τους συμμαθητές τους, ανέλυαν το ρίσκο της κάθε τους δράσης, δοκίμαζαν τις ικανότητες τους αλλά και δοκιμάζονταν συνεχώς σε διαφορετικές καταστάσεις, βρίσκονταν σε μια διαδικασία να σκέφτονται δημιουργικά ως προς τις λύσεις των φαινομενικών και πραγματικών προβλημάτων που παρουσιάζονταν ενώ ταυτόχρονα κινούνταν στο απρόβλεπτο και παράλληλα γεμάτο προκλήσεις πεδίο του δάσους. Με λίγα λόγια ανακάλυπταν τους τρόπους να ρυθμίζουν το παιχνίδι τους, να φέρνουν το περιβάλλοντα χώρο στα μέτρα τους, αναγνωρίζοντας τα όρια και τους περιορισμούς του και κάθε φορά, όσο περισσότερα ρίσκα έπαιρναν, τόσο περισσότερο επιτύγχαναν να ρυθμίζουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους.

Σε όλη αυτή την απόσταση που διήνυσα και παρατηρούσα τα παιδιά δεν ήταν λίγες εκείνες οι φορές που ήθελα να παρέμβω είτε με μια συμβουλή, είτε για να επιστήσω την προσοχή σε κάποιον παράγοντα που δεν είχε γίνει αισθητός από τα παιδιά, είτε ακόμη για να λύσω μια διαφωνία. Όμως δεν το έκανα. Και όσο κι αν πιεζόμουν έμεινα σιωπηλός. Αν κάποιος φίλος δεν μπορούσε να διαχειριστεί μια κατάσταση ήξερε πάντα που θα με βρει.

Θέλουμε τα παιδιά μεγαλώνοντας να γίνουν ικανοί, ανεξάρτητοι και αυτόνομοι ενήλικες που προσαρμόζονται στις απότομες αλλαγές και έχουν την ικανότητα να σκέφτονται πέραν των συμβάσεων. Αυτός είναι ο λόγος που τους δίνουμε χώρο να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις χωρίς να ελέγχουμε την κάθε τους κίνηση. Αυτός είναι ο λόγος που τους δίνουμε χρόνο να σκεφτούν πριν πράξουν χωρίς τη δεδομένη βοήθεια του επαΐοντα ενήλικα. Ας αφήσουμε τα παιδιά να προσπαθήσουν, ας τα αφήσουμε να αποτύχουν και να επιτύχουν , να πέσουν και να σηκωθούν, να διαφωνήσουν και να συμφωνήσουν. Ας τους δώσουμε την ευκαιρία να δουν το φόβο της προσπάθειας ως παιχνίδι ανακάλυψης. Ας τους δώσουμε όλα αυτά κι ας παραμείνουμε παρατηρητές. Είναι δεδομένο πως θα είμαστε οι πιο ενθουσιασμένοι παρατηρητές στο πιο δημιουργικό και ευφάνταστο παιχνίδι.

 

 

 

Διαχείριση απορριμάτων μέσω της κομποστοποίησης

από την Κριστίνα Ντονόσιε

Μιας και η διαδικασία ανακύκλωσης μπήκε στην καθημερινότητα του νηπιαγωγείου, τα παιδιά αποκτούν σιγά σιγά κάποιες συνήθειες ως προς τη διαχείριση των απορριμμάτων τους.

Καθώς ολοκληρώνουν το πρωινό τους, τα παιδιά συγκεντρώνουν φλούδες, απομεινάρια φρούτων και άλλα περισσευούμενα υλικά με σκοπό να τοποθετηθούν στον κάδο κομποστοποίησης που βρίσκεται στην αυλή. Προτού φτάσουν όλα αυτά στον κάδο τα ίδια τα παιδιά αναλαμβάνουν να τα κόβουν σε πολύ μικρά κομμάτια, προκειμένου αυτά να κομποστοποιηθούν γρηγορότερα. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας τα παιδιά πειραματίζονται με τα χαρακτηριστικά της επιφάνειας και τις μυρωδιές των φρούτων «πριν η μπανάνα μύριζε ωραία, τώρα είναι χάλια» «το μήλο είναι καφέ τώρα», αλλά προσπαθούν και να ανακαλύψουν ποιος τρόπος κοπής είναι πιο αποτελεσματικός «από αυτή την πλευρά γλιστράει, γύρνα το ανάποδα να το κόψεις πιο εύκολα», «άμα κάνω πολλές φορές με το μαχαίρι γραμμή στο ίδιο σημείο, κόβεται»

Ύστερα πηγαίνουν τα ίδια και ρίχνουν αυτά που έχουν κόψει στον κάδο κομποστοποίησης και παρατηρούν τα υλικά που βρίσκονται εκεί. Ξαφνιάζονται για το πως άλλαξαν χρώμα και μορφή οι φλούδες που βάλαμε μέσα τις προηγούμενες μέρες, βρίσκουν σαλιγκάρια μέσα στον κάδο και κάνουν υποθέσεις για το αν τους αρέσει μέσα στον κάδο ή να τους βρούμε άλλο σπίτι «Μυρίζει χάλια εδώ, να τα πάρουμε να τα βάλουμε αλλού; «Είναι πολλά μέσα στον κάδο, μπορεί να τους αρέσει εδώ και τους βάζουμε και φαγητό».

Το μείγμα που υπάρχει στον κάδο χρειάζεται ανακάτεμα 1 με 2 φορές τη βδομάδα, προκειμένου να γεμίσει οξυγόνο και να βοηθάμε τους μικροοργανισμούς που βρίσκονται μέσα να αναπνεύσουν. Τα παιδιά αναλαμβάνουν να το κάνουν με το ειδικό εργαλείο. Προσπαθούν να το μοιράζονται, αλλά υπάρχουν και διαφωνίες «Θα το κάνω πρώτος γιατί το κάνω καλύτερα και θα δείξω και σε σας» «Θέλω να ανακατέψω περισσότερη ώρα γιατί τα χέρια μου είναι δυνατά και μ’ αρέσει».

Ολοκληρώνοντας το ανακάτεμα, τα παιδιά πηγαίνουν στο λάστιχο της αυλής για να πλύνουν το εργαλείο και να το βάλουμε στη θέση του. Εκεί συνήθως ο ένας χειρίζεται τη βρύση και ο άλλος καθαρίζει το εργαλείο, δίνοντας οδηγίες για το πότε να ανοίξει και να κλείσει η βρύση.

Η κομποστοποίηση είναι μια μορφή ανακύκλωσης με πολλά οφέλη για το περιβάλλον. Εκτός αυτού, η ίδια η διαδικασία ωθεί τα παιδιά στο να παρατηρούν περισσότερο τα οργανικά υλικά, να καλλιεργήσουν την λεπτή τους κινητικότητα (κόψιμο, ανακάτεμα), να προβούν σε λογικομαθηματικές έννοιες (πόσο συχνά ανακατεύουμε, τι ποσότητες βάζουμε μέσα) και να έρθουν πιο κοντά στη φύση και τους κατοίκους της (σαλιγκάρια, γεωσκώληκες, μυγάκια).

Στο εργοστάσιο ανακύκλωσης πλαστικού

από την Κριστίνα Ντονόσιε

Στο πλαίσιο του περιβαλλοντικού προγράμματος στο νηπιαγωγείο, επεξεργαστήκαμε με το τμήμα «Κρικ» το θέμα της ανακύκλωσης του πλαστικού, ενός παρεξηγημένου πλέον υλικού.

Συγκεκριμένα, ασχοληθήκαμε με την ανακύκλωση της πλαστικής σακούλας.

«Από τι υλικό παράγονται οι πλαστικές σακούλες; «Που πηγαίνουν οι πλαστικές σακούλες αφού τις πετάμε;» «Ανακυκλώνονται και με ποιον τρόπο;», ήταν μερικά από τα ερωτήματα που μας απασχόλησαν. Για να πάρουμε απαντήσεις επισκεφτήκαμε το εργοστάσιο παραγωγής και ανακύκλωσης της πλαστικής σακούλας ΑΦΟΙ ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΙ ΑΒΕΕ που βρίσκεται στη Μάνδρα Αττικής.

Πριν πάμε όμως τα παιδιά έδωσαν τη δική τους ερμηνεία για τους όρους «εργοστάσιο» και «μηχανές» και φαντάστηκαν πως θα μπορούσε να μοιάζει το εργοστάσιο που θα επισκεπτόμασταν.

Δοκίμασαν να βάλουν κομμάτια από πλαστική σακούλα σε νερό και σε χώμα και έκαναν υποθέσεις για το τι θα συμβεί.

Στο εργοστάσιο τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν τις μηχανές και τα στάδια που χρειάζονται για να ανακυκλωθούν οι πλαστικές σακούλες, αλλά και να ακούσουν από τους ανθρώπους του εργοστασίου απαντήσεις σε όλα τους τα ερωτήματα.

Οι σακούλες που έφεραν μαζί τους από το σπίτι τοποθετήθηκαν στις μηχανές και ανακυκλώθηκαν.

Τα παιδιά παρακολούθησαν ολόκληρη την διαδικασία της και είδαν από κοντά το ανακυκλωμένο προϊον που παράγεται.

Και έπεται συνεχεια….

Για αυτό λοιπόν χρειαζόμαστε την Γκρέτα

H Greta Thunberg είναι σαφώς το Πρόσωπο του 2019. Ισως κάποιοι ήδη την θεωρούν και το σπουδαιότερο πρόσωπο του 21^ου αιώνα. Δεν θα με εκπλήξει αν σε δέκα χρόνια γινει πρωθυπουργός της Σουηδίας ή Πρόεδρος των ΗΠΑ. Η πρώτη ακτιβίστρια & γυναίκα Πρόεδρος, κάτω των τριάντα, που θα ανήκει και στο φάσμα.

Οτι καλό και ότι κακό έχει ήδη γραφεί για την Γκρέτα. Στην Αυστραλία και στις ΗΠΑ καταφέρνει και βγάζει στους δρόμους εκατομμύρια άλλα παιδιά που διαμαρτύρονται για την καταστροφή του πλανήτη. Στην Ελλάδα όχι ακόμη – αλλά εμείς πάντοτε ακολουθούμε από απόσταση τις εξελίξεις.

Οι επικριτές της, την κατηγορούν πως με κάθε δημόσια δράση για το κλίμα παράγει ακόμη περισσότερη καταστροφή. Πόση ενέργεια καταναλώθηκε και πόσες χιλιάδες τόνοι απορριμάτων παρήχθησαν παγκοσμίως την Παρασκευή 20/9, στις διαδηλώσεις ανά τον κόσμο? Πόσες φυσικές πρώτες ύλες σπαταλήθηκαν για να κατασκευαστεί το σκάφος μηδενικών ρύπων με το οποίο διέσχισε τον Ατλαντικό? Και ο κατάλογος δεν έχει τέλος.

Από την άλλη, μια σοβαρή έρευνα στο διαδίκτυο και μια συζήτηση με κάποιον αξιόπιστο γνώστη των περιβαλλοντικών θεμάτων είναι αρκετές για να καταδείξουν το αυτονόητο: ότι με τα σημερινά δεδομένα, ο πλανήτης δεν σώζεται. Σκεφτείτε π.χ. ότι σε έναν πίνακα που δείχνει τις χώρες που μολύνουν περισσότερο τους ωκεανούς, οι πρώτες πέντε ειναι Ασιατικές – Κίνα, Ινδονησία, Φιλιππίνες, Βιετνάμ, Σρι Λάνκα – και επιβαρύνουν συνολικά τον πλανήτη 60 φορές περισσότερο απ’ ότι ολόκληρες οι ΗΠΑ.

Το αβίαστο συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι όσο και να προσπαθήσουμε στην Δύση (Ευρώπη, Αμερική, Ωκεανία), όσο και αν ανακυκλώσουμε, όσο και αν διαδηλώσουμε, το πρόβλημα βρίσκεται στην Ασία και στην ατελείωτη, φθηνή και ανεξέλεγκτη βιομηχανική παραγωγή που λαμβάνει χώρα εκεί.

Θα αναγκάσει η Γκρέτα, με τις διαμαρτυρίες και τις διαδηλώσεις της, τις Ασιατικές χώρες να αλλάξουν τρόπο παραγωγής? Θα αναγκάσει η Γκρέτα τον μέσο Ευρωπαίο ή Αμερικάνο πολίτη να αλλάξει καταναλωτικές συνήθειες και να σταματήσει να αγοράζει φθηνά αγαθά, φτιαγμένα στην Ασία? Και ακόμη περισσότερο, επιθυμεί κάτι τέτοιο το παγκόσμιο χρήμα? Οχι  βέβαια, είναι η δική μου απάντηση σε όλα τα παραπάνω.

Τότε λοιπόν, γιατί είναι τόσο σπουδαίο το έργο της Γκρέτα?

Διότι η Γκρέτα, σήμερα, είναι μια ασύλληπτα επιδραστική προσωπικότητα για τα παιδιά μας. Ενα τρίλεπτο βιντεάκι της στο youtube με τον Ομπάμα έχει πολύ μεγαλύτερη επιρροή στα δεκαπεντάχρονα από κάθε άλλη πανάκριβη παγκόσμια καμπάνια ευαισθητοποίησης που κοστίζει εκατομμύρια και απαιτεί χρόνια για να υλοποιηθεί.

Και όπως έχουμε ξαναπεί, τα παιδιά μας βασικά χρειάζονται καλές ιστορίες και σπουδαία παραδείγματα που θα τα εμπνεύσουν να αλλάξουν τον κόσμο. Η Γκρέτα εξελίσεται στο σπουδαιότερο από αυτά.

Η Γκρέτα μπορεί να κάνει τα σημερινά δεκάχρονα και δεκαπεντάχρονα να καταναλώνουν λιγότερο, να καταναλώνουν σωστότερα και να ανακυκλώνουν πολύ. Να κάνουν σκοπό της ζωής τους την σωτηρία του πλανήτη και την βελτίωση του σημερινού τρόπου ζωής. Να παθιαστούν με αυτό το όραμα, να εφορμήσουν στην επιστημονική γνώση και να πειραματιστούν εμμονικά στα εργαστήρια για την εξεύρεση νέων λύσεων και την υλοποίηση καινοτόμων ιδεών.

Μέσα από αυτά τα σημερινά δεκάχρονα και δεκαπεντάχρονα είναι που θα ξεπηδήσουν οι αυριανοί επιστήμονες και ακτιβιστές, αυτοί και αυτές που θα εξελίξουν την σημερινή γνώση και τεχνολογία και θα βρουν τους τρόπους να διατηρήσουν τον πλανήτη βιώσιμο. Διότι στην τεχνολογία βρίσκεται η μόνη μας ελπίδα για το κλίμα.

Για αυτό λοιπόν χρειαζόμαστε την Γκρέτα και για αυτό πρέπει, ειδικά οι άνθρωποι της εκπαίδευσης, να είμαστε ευγνώμονες και ταπεινοί απέναντι της. Διότι, σαν άλλος Απόστολος Παύλος, η Γκρέτα είναι ο νέος ευαγγελιστής που ήλθε από το πουθενά για να κηρύξει στα παιδιά μας την θρησκεία της μελλοντικής τους Επιβίωσης.

Γιάννης Γιαννούδης

“Μερικές φορές μάλιστα δαγκώνω κιόλας”

από τις Τζένη Διαμαντοπούλου & Κατερίνα Τούρλα

«Είμαι δύο χρονών και μόλις πέρασαν οι πρώτες μέρες που έρχομαι στο σχολείο. Μου αρέσει πολύ να παίζω στην αυλή και στην τάξη μου. Εκεί υπάρχουν πολλά παιχνίδια, χρώματα και διαφορετικά υλικά. Μου αρέσουν πολύ τα βιβλία και η μουσική που ακούμε. Όμως είναι η πρώτη φορά που αφήνω τη μαμά μου και το μπαμπά μου να πάνε στη δουλειά κι εγώ μένω μόνος μου για κάποιες ώρες στο σχολείο.

Αν και μου αρέσει πολύ, υπάρχουν και πράγματα που με δυσκολεύουν. Όλα αυτά τα παιχνίδια δεν είναι μόνο για μένα. Χρειάζεται να τα μοιραστώ με όλα τα υπόλοιπα παιδιά που είναι κάθε μέρα δίπλα μου. Και δεν φτάνει μόνο αυτό! Έχω να μοιραστώ και τις δασκάλες μου μαζί τους! Αυτό με δυσκολεύει πολύ. Πολλές φορές νευριάζω και χωρίς καν να προλάβω να το σκεφτώ σπρώχνω, γρατζουνάω και χτυπάω. Μερικές φορές μάλιστα δαγκώνω κιόλας.»

Μια καινούρια συνθήκη, μια αρχή, όσο ενδιαφέρουσα και συναρπαστική και να είναι δεν παύει να είναι άγνωστη και ανοίκεια, κάτι που τις περισσότερες φορές προκαλεί φόβο και άγχος. Ένας ενήλικας μέσω του λόγου μπορεί να λεκτικοποιήσει τους φόβους του και έτσι να εκφράσει το άγχος του.

Τι συμβαίνει όμως σε ένα παιδί δύο χρονών που βιώνει μια τόσο σημαντική αλλαγή στη ζωή του;

Σύμφωνα με τον Piaget, το παιδί στα 2 πρώτα χρόνια της ζωής του βρίσκεται στην αισθησιοκινητική περίοδο. Αυτό σημαίνει πως μαθαίνει τον κόσμο γύρο του μέσα από τη κίνηση και τις αισθήσεις. Χρησιμοποιεί όλες τις αισθήσεις, πειραματίζεται μέσα από αυτές, βιώνει νέες καταστάσεις και σιγά σιγά αρχίζει να δημιουργεί σχέσεις με τους συνομηλίκους του. Βιώνει καθετί καινούριο μέσα από το σώμα του. Μια σημαντική αλλαγή λοιπόν που εμπεριέχει αγωνία και άγχος μπορεί να εκφραστεί από το παιδί με πιο έντονες αντιδράσεις.

Κάτι που για μας τους ενήλικες φαντάζει «επιθετικό», για τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι ο βασικός τρόπος – ο δρόμος για να μάθουν τον κόσμο και να εκφραστούν.

Γιατί εκτός από μέσο πειραματισμού, μια σωματική αντίδραση του παιδιού μπορεί να αποτελέσει και μέσω έκφρασης συναισθημάτων. Ιδιαίτερα στην φάση που η λεκτική επικοινωνία δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη ώστε το παιδί να εκφράσει την επιθυμία, τον θυμό ή την απογοήτευσή του, όλα αυτά τα συναισθήματα που το κατακλύζουν σωματοποιούνται και εκφράζονται με τέτοιου είδους συμπεριφορές. Έτσι λοιπόν ένα παιχνίδι για παράδειγμα, που μπορεί να αποτελέσει το μήλο της Έριδος γίνεται η αφορμή για ένα δάγκωμα ή άλλου είδους ξεσπάσματα (χτύπημα, σπρώξιμο κ.α.).

Ποια η θέση του ενήλικα σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις του παιδιού; Φυσικά η έκφραση ακραίων συναισθημάτων δεν βοηθούν, ούτε όμως και η αδιαφορία. Το παιδί που δαγκώνει ή χτυπάει όπως και αυτό που δαγκώθηκε/χτυπήθηκε χρειάζονται, την υποστήριξη και την αποδοχή του ενήλικα. Είναι αυτός που μπορεί να βοηθήσει το μεν να λεκτικοποιήσει την επιθυμία ή το συναίσθημά του και το δε να μην επιτρέπει συμπεριφορές που δεν του αρέσουν. Σίγουρα ο σεβασμός προς την ανάγκη του παιδιού το γεμίζει σιγουριά και ασφάλεια για να βιώσει πατώντας στα πόδια του κάθε αλλαγή που έρχεται στη ζωή του.

Υπάρχει ένα σχολείο που το ξέρω μόνο εγώ

από την Ελένη Γεωργίου

Μια μέρα σαν όλες τις άλλες, μπαίνοντας στο σχολικό, η Αριάδνη (3 ετών) με περίμενε για να μου διηγηθεί τη μέρα της. Ξεκίνησε τη συζήτησή μας λέγοντας πως το πρωί πήγαν εκδρομή με την τάξη της. Την κοιτούσα απορημένη γνωρίζοντας ότι εκείνη την ημέρα δεν πραγματοποιήθηκε κάποια εκδρομή στο τμήμα της. Κάπου εκεί όμως κατάλαβα οτι κάτι είχε στο μυαλό της. Και κάπως έτσι ξεκίνησε ο διάλογος μας…

– “Αριάδνη μου σήμερα απ’ όσο ξέρω δεν πήγατε εκδρομή στο πάρκο, μήπως έχεις μπερδευτεί;”
– “Όχι, πήγαμε με το σχολείο μου σου λέω”, απαντά λίγο θυμωμένη.
– “Κι εγώ τότε πως σε είδα στην αυλή να παίζεις με τα παιδιά;”

Τότε με κοίταξε στα μάτια και ήταν σαν να ήθελε να μου πει: “Μη βιάζεσαι, άκουσε με”.

– “Δηλαδή δεν πήγαμε εκδρομή με αυτό το σχολείο, πήγαμε εκδρομή με το δικό μου σχολείο”.

Εκεί άρχισα να μπερδεύομαι αρκετά η αλήθεια είναι.

– “Θα σου πω έναν μυστικό (μου λέει και γελάει). Υπάρχει ενα σχολείο που το ξερω μόνο εγώ, είναι στο κεφάλι μου.”

Της χαμογέλασα με ενθουσιασμό και τότε προσπαθησα να συλλέξω κάποιες πληροφορίες ρωτώντας την πώς είναι αυτό το σχολείο.
Το προσωπο της ήταν τοσο χαρούμενο καθώς ξεκίνησε να μου το περιγράφει!

– “Αυτό το σχολείο έχει πολλά φουσκωτά γεμάτα νερό που γινόμαστε μούσκεμα, πολλές κούνιες που κάθομαι και κάνω με τη φίλη μου την Εύα, έχει πολύχρωμους τοίχους, μερικά λουλούδια που κόβω και πάω στη μαμά μου, έχει χρωματιστές κορδέλες, υπάρχουν και αυτοκίνητα που παίζει συνέχεια ο Μιχάλης με το Λέων. Έχει και λάσπη και τα αγόρια μου λερώνουν τα φορέματα μου και δε μου αρέσει πάντα (εκεί κατσούφιασε λίγο). Παίζουμε όλη μέρα σε μια μεγάλη αυλή φώναξε (και ξαναβρήκε το χαμόγελό της)”.

– Τότε την ρώτησα αν κουράζονται καθόλου απο το παιχνίδι. Κι όμως, είχε απάντηση και γι’ αυτό.

– “Ναι μου λέει κουραζόμαστε, αλλά όχι πολλές φορές. Τότε καθόμαστε και τρώμε μακαρόνια. Σε αυτο το σχολείο που έχω στο κεφάλι μου είναι και η κυρία Ρούλα και μας μαγειρεύει κάθε μέρα μακαρόνια με κιμά“.

Η αλήθεια είναι, πώς θα μπορούσε να λείπει η κυρία Ρούλα από ένα τέτοιο σχολείο και φυσικά σε ποιόν δεν αρέσουν τα μακαρόνια της;!

– “Μετά διαβάζουμε ιστορίες και κοιμόμαστε για λίγο. Ελένη δες, αυτό είναι το σχέδιο για το σχολείο που έχω στο κεφάλι μου“.

Αυτά είπε και μου έδειξε μια ζωγραφιά με πολλά χρώματα και σχήματα που κρατούσε στα χέρια της απ’ όταν μπήκε στο σχολικό. Η Αριάδνη είχε σχεδιάσει σε ένα χαρτί το σχολείο “των ονείρων της”…

Dorotheans for future

από την Κριστίνα Ντονόσιε

«Θέλω να μεγαλώσω σε ένα όμορφο και φυσικό περιβάλλον» λέει η Greta Thunberg. «Μπορεί να είμαι μια απλή μαθήτρια, αλλά δεν μπορείτε να αγνοείτε την επιστήμη και όλα αυτά τα παιδιά”, τονίζει ξανά και ξανά η Greta.

Μα η Greta είναι μόλις 16 ετών…Τι ξέρει αυτή για την κλιματική αλλαγή; αναρωτιούνται μερικοί. Aλλοι υποστηρίζουν πως το παράδειγμα της αποτελεί εξαίρεση και τέτοια πράγματα δεν γίνονται στην Ελλάδα, αλλά μόνο σε χώρες όπως η Σουηδία που είναι περιβαλλοντικά ευαίσθητες.

Ας δούμε πόσο εύκολα καταρρίπτονται τέτοιες στερεοτυπικές θεωρίες:

Dorothy Snot Summer Camp 2019 και έχουμε πάει εκδρομή στο Άλσος Βεΐκου, μία ομάδα παιδιών μεταξύ 6 και 9 ετών και τέσσερις εκπαιδευτικοί (Σταυρούλα, Σεραφείμ, Φωτεινή, Κριστίνα).  Αποφασίζουμε να εξερευνήσουμε τον χώρο.

– «Βλέπω κάτι που δε μου αρέσει», ακούγεται ξαφνικά η Σταυρούλα.

– «Σκουπίδια, πολλά σκουπίδια» σπεύδουν να απαντήσουν τα παιδιά. Μετά από λίγες μέρες αυτό το βίωμα γίνεται αφορμή για να το συζητήσουμε στον κύκλο. Τα παιδιά φέρνουν ξανά στο μυαλό τους την εικόνα του Άλσους, με σκόρπια απορρίμματα.

Προτείνουν την επόμενη μέρα να επιστρέψουμε στο Άλσος και να τα καθαρίσουμε, φέρνοντας τα ίδια γάντια και σακούλες. Έχουν όμως μία ένσταση: – «Να μη φέρουμε πλαστικές σακούλες, καλύτερα χάρτινες άμα έχουμε, μην κάνουμε περισσότερο κακό».

Πράγματι, η επόμενη μέρα μας βρίσκει στην αυλή του σχολείου, με τα περισσότερα παιδιά να μας δείχνουν τις σακούλες και τα γάντια που έφεραν μαζί τους.

Φτάνουμε στο άλσος και χωριζόμαστε σε 4 ομάδες. Στόχος μας είναι να εντοπίσουμε σκουπίδια και να τα μαζέψουμε στις σακούλες. Λόγω υπερβολικής ζέστης αποφασίζουμε η δράση μας να διαρκέσει 15 λεπτά. Καθώς μαζεύαμε, τα παιδιά στην ομάδα μου απορούσαν:

– «Μα καλά τι πετάνε οι μεγάλοι;»

– «Έχει παντού πλαστικά ποτηράκια από καφέ», «Όλα αυτά καλύπτουν το πράσινο και μυρίζουν χάλια».

– «Θέλω να κάτσω όλη μέρα και να τα μαζέψω όλα».

Μαζευόμαστε σε κύκλο και αφού τοποθετούμε τις σακούλες στη μέση του κύκλου, ακούμε τα παιδιά να διαμαρτύρονται για το πόσα σκουπίδια έχει το άλσος τελικά. Σε αυτό το σημείο γεννιέται αυτόματα η ερώτηση «Τι νομίζετε ότι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό;»

Τα χέρια σηκώνονταν το ένα μετά το άλλο. Οι ιδέες πολλές:

– «Να ερχόμαστε πιο συχνά να μαζεύουμε»

– «Να μη πετάμε σκουπίδια στο δρόμο, έχει κάδους που γράφουν πάνω που πρέπει να πάνε τα σκουπίδια»

– «Να βάλουμε ταμπέλες και να γράψουμε πάνω να μαζεύουν τα σκουπίδια τους»

– «Να μπουν πρόστιμα»

– «Η μαμά έχει μία φίλη βουλευτή, θα της πω αυτό που κάνουμε για να το πει στη Βουλή και να το δουλέψουμε»

– «Να πάμε εμείς στο Δήμο να τους πούμε να κάνουν κάτι»

– «Να μαζεύουμε σκουπίδια, όταν πάμε εκδρομές και μετά να ξεχωρίζουμε και να κάνουμε ανακύκλωση».

Αυτό είναι ένα μεμονωμένο συμβάν που αποδεικνύει πόσο ευαισθητοποιημένες είναι οι νέες γενιές απέναντι στο περιβαλλοντικό ζήτημα. Αποδεικνύει όμως και κάτι ακόμη: πόσο υποστηρικτικοί είναι οι σύγχρονοι εκπαιδευτικοί και το οικογενειακό περιβάλλον των σημερινών παιδιών. Οι πλούσιες γνώσεις των παιδιών πηγάζουν από δασκάλες-ους που τους απασχολεί το εν λόγω ζήτημα και φροντίζουν τα ζητήματα περιβάλλοντος να μπουν με κάθε τρόπο στην καθημερινότητα των πρώτων.

Οι σημερινοί γονείς είναι ενημερωμένοι, δείχνουν πως το περιβάλλον και τα θέματα που θίγονται στο σχολείο, έχουν απασχολήσει και τους ίδιους. Απόδειξη, εκτός των άλλων, ήταν τα πολυάριθμα μηνύματα που ήρθαν στη διεύθυνση του σχολείου με σκέψεις, προτάσεις και ιδέες από τους γονείς της Dorothy. Γονείς, είστε σύμμαχοι στην προσπάθεια μας, και αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό για τις μελλοντικές δράσεις.

Η συμμετοχή της Dorothy Snot στην παγκόσμια διακήρυξη για το περιβάλλον μας, επιτρέπει σε όλους-ες μας να ενεργήσουμε και κάνει πιο επιτακτική την ανάγκη δράσης που υπάρχει για μία αειφόρο ανάπτυξη. Η καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης, η κατανόηση των υπαρχόντων προβλημάτων, η ανάπτυξη αισθήματος ευθύνης και ενεργητικής συμμετοχής αφορούν εξίσου και τα παιδιά.

Οφείλουμε να συμβαδίζουμε με τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής που θέλει ευσυνείδητους-ες πολίτες, με ενσυναίσθηση, σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και όραμα για το μέλλον.

Όταν η δημοκρατία γίνεται τρόπος ζωής…

από την Μαριάννα Τζιοβάρα

Τις τελευταίες μέρες, τα παιδιά της τάξης Βερόνικα των προνηπίων παρατήρησαν ότι κάποιοι/-ες δεν πρόσεξαν το ξύλινο σπίτι που είχαμε κατασκευάσει για τα σαλιγκάρια στην αυλή, ούτε τις ενημερωτικές αφίσες που είχαμε κολλήσει στον τοίχο, με αποτέλεσμα αυτό να χαλάσει. Έτσι, λοιπόν πήραμε την απόφαση να το επιδιορθώσουμε.

Στη διάρκεια της συζήτησής ωστόσο, από ορισμένα παιδιά προέκυψαν και οι εξής προβληματισμοί:

– «Και αν τα άλλα παιδιά μπερδευτούν και περάσουν το σπίτι για παιχνίδι και το χαλάσουν πάλι;»

-«Δεν μπορούμε να είμαστε συνεχώς δίπλα από το σπίτι»

-«Δεν είμαστε όλη τη μέρα έξω στην αυλή»

 Συνεπώς, προέκυψε η ανάγκη να ενημερώσουμε τα παιδιά των τμημάτων του σχολείου που έχουν πρόσβαση στην μεγάλη αυλή. Μερικές από τις ιδέες που αναφέρθηκαν ήταν η δημιουργία μιας νέας αφίσας πιο συγκεκριμένης, μέσω της οποίας θα ζητούσαμε να μην χαλάνε το ξύλινο σπίτι των σαλιγκαριών.

Μια άλλη ιδέα ήταν να πιάναμε από κοντά ένα ένα παιδί κάθε φορά και να του εξηγούσαμε. Βέβαια καταλάβαμε πως κάτι τέτοιο θα ήταν αρκετά χρονοβόρο και πιο δύσκολο και έτσι εν τέλει, καταλήξαμε στη σύνταξη ενημερωτικών επιστολών. Στη συνέχεια επεξεργαστήκαμε περαιτέρω τις συμβάσεις του συγκεκριμένου κειμενικού είδους και γνωρίσαμε τους λόγους για τους οποίους μπορεί να γράψουμε μια επιστολή. Αφού συνεννοηθήκαμε το περιεχόμενο αυτής και την υπογράψαμε, απευθυνθήκαμε στη Στεφανία για την εκτύπωση.

Με τη βοήθεια της Στεφανίας και την δοκιμή της να εκτυπώσει τα χέρια της, μας δόθηκε και η ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα τον τρόπο λειτουργίας του φωτοτυπικού μηχανήματος και να διασκεδάσουμε.

Τις επόμενες μέρες τις μοιράσαμε στα τμήματα των Γκασπάρ, Αρτούρο, Μαλέφικα, Στάνλεϋ και Κρικ και τους ενημερώσαμε για αυτή την πρωτοβουλία μας.

Και κάπως έτσι, με αφορμή ένα σπίτι σαλιγκαριών, η δημοκρατία στο σχολείο γίνεται τρόπος ζωής που βασίζεται στην συνεργασία, στον διάλογο, στην ανταλλαγή ιδεών και στην ουσιαστική συμμετοχή σε ότι επηρεάζει την ζωή μας. Και το ίδιο το σχολείο μετατρέπεται στον φορέα, μέσα από τον οποίο τα παιδιά βιώνουν την έννοια του ενεργού πολίτη.