του Σεραφείμ Σεραφετεινίδη
«Λοιπόν παιδιά εδώ είμαστε» είπα και άφησα το μπαούλο της εκδρομής στο έδαφος, δίπλα στις ρίζες ενός μεγάλου δέντρου.
«Βλέπετε αυτό το κόκκινο κουτί;», είπα δείχνοντας την πυροσβεστική φωλιά στο βάθος, «από εκεί και μέχρι το μικρό τοιχάκι που περιβάλλει αυτό το δάσος μπορούμε να παίξουμε, να τρέξουμε, να χοροπηδήξουμε και γενικά ο καθένας να ασχοληθεί με ότι του τραβάει περισσότερο το ενδιαφέρον. Έχετε το νου σας γιατί εδώ τριγύρω μπορεί να συναντήσετε αντικείμενα με περίεργα σχήματα, διαφορετικά χρώματα, και σίγουρα κάποια που ίσως δεν έχετε ξανααντικρύσει. Αν βρεθείτε μπροστά σε κάτι τέτοιο φωνάξτε τους φίλους σας κοντά. Ίσως κάποιος το βρει το ίδιο ενδιαφέρον με εσάς. Σε περίπτωση που κάποιος τα χρειαστεί για την εξερεύνηση του, έχω φέρει μαζί μου δύο χοντρά και δύο πιο λεπτά σχοινιά. Θα τα αφήσω εδώ. Πάμε τώρα όλοι μαζί να «περπατήσουμε» τα όρια του χώρου που θα παίξουμε και αμέσως μετά μπορείτε να ξεκινήσετε το παιχνίδι!».
Αφού περπατήσαμε και τρέξαμε πάνω στα όρια που θέσαμε για το παιχνίδι, δόθηκε το σύνθημα και τα παιδιά έφυγαν προς όλες τις διαφορετικές κατευθύνσεις.
Τώρα έβλεπες παιδιά να τρέχουν ανάμεσα στα δέντρα, να ξαπλώνουν σε λόφους από πεσμένα φύλλα και να χαζεύουν τα κλαδιά μετρώντας τα και ψάχνοντας να βρουν ποιο είναι πιο μεγάλο. Κάποιοι είχαν μετατρέψει τις αχρείαστες πια ζακέτες τους σε τόπο συγκέντρωσης παράξενων λουλουδιών και πολύχρωμων φύλλων ενώ κάποιοι άλλοι γέμιζαν τις τσέπες τους με πετρώματα – θησαυρούς που όπως είπε ο Δ.: «…είναι υπερπολύτιμοι λίθοι. Εδώ γύρω έχει πολλούς και πρέπει να τους ανακαλύψουμε όλους…».
Τρία παιδιά, δίπλα στον κορμό ενός μεγάλου δέντρου, προσπαθούσαν να δέσουν τη μια άκρη του σχοινιού γύρω του διαφωνώντας για τον τρόπο με τον οποίο ο κόμπος θα ήταν πιο ανθεκτικός και προσπαθώντας παράλληλα να βρουν λύση που θα εξυπηρετούσε και τους τρεις: «αν θέλεις να είναι σφιχτός πρέπει να τραβήξεις αυτήν την άκρη και να περάσεις το σκοινί μέσα από εδώ», με το φίλο του να απαντάει «εγώ νομίζω πως πρέπει πρώτα να δέσεις πολύ το δέντρο γύρω γύρω και μετά να κάνεις τον κόμπο! Έτσι θα είναι σίγουρο ότι δε θα λυθεί ποτέ».
Λίγο πιο πέρα και κάτω από ένα ψηλό δέντρο, δύο παιδιά είχαν κάνει το σχοινί λάσο και ενώ προσπαθούσαν δεκάδες φορές να το περάσουν γύρω από ένα κλαδί που βρισκόταν λίγο πιο πάνω από τα κεφάλια τους έλεγαν ο ένας στον άλλο: «…όταν το περάσω από πάνω να είσαι έτοιμος να το αρπάξεις. Μόλις το αρπάξεις τράβα το και θα το τραβήξω κι εγώ… Ναι ναι ! Να τραβάμε ο ένας τον άλλο!».
Κάποιοι άλλοι με χωμένα τα κεφάλια τους μέσα σε έναν θάμνο παρατηρούσαν με απόλυτη προσήλωση εκείνη την κοινωνία σαλιγκαριών που: «…είναι πάρα πολλά μαζί. Δεν έχω ξαναδεί ποτέ τόσα σαλιγκάρια μαζεμένα!». Και ως συνέπεια της παρατήρησης, η αμέσως επόμενη συζήτηση περί φροντίδας: «να τους φτιάξουμε ένα σπίτι» και «εγώ θα φέρω φύλλα και καρπούς να τα ταΐσω γιατί τώρα με τη βροχή μπορεί να δυσκολεύονται να κινηθούν!». Η συζήτηση συνεχίστηκε για το κατά πόσο μπορούν τα σαλιγκάρια να μασήσουν τους καρπούς, αν έχουν δόντια και πώς να μοιάζουν αυτά και κάπου εκεί κατάλαβα πως έπρεπε να τους αφήσω στο στοχασμό τους ανενόχλητους και απερίσπαστους.
Οι δυνατές φωνές κάποιων επίδοξων εντομολόγων που καλούσαν τους φίλους τους να δουν εκείνη την φοβερή ανακάλυψη που ήταν «κολλημένη» πάνω στο δέντρο, ήταν αυτές που τράβηξαν τώρα την προσοχή μου. Επρόκειτο για εκείνα τα κουκούλια τζιτζικιών που ανακάλυψαν πάνω στους φλοιούς των μεγάλων κορμών και που «..έμοιαζαν με σφήκες αλλά δεν πολυήταν και σφήκες γιατί οι σφήκες δεν έχουν κουκούλι». «Ναι αλλά έχουν κεντρί, δεν το βλέπετε;». «Εμένα πάντως μου θυμίζουν αυτά τα κέρινα ομοιώματα όπως σε εκείνο το μουσείο με τους διάσημους». «Να πάρουμε ένα – δύο μαζί μας να τα δείξουμε και στους φίλους μας στο σχολείο! Θα ξετρελαθούν!».
Στη συνέχεια, και ενώ ο συνειρμός με τα κέρινα ομοιώματα και τα κουκούλια γυρνάει στο μυαλό μου και με έχει αφήσει με ένα χαζοχαρούμενο χαμόγελο, βλέπω έναν από τους μικρούς μου φίλους, τον Κ., να προσπαθεί να σκαρφαλώσει σε ένα δέντρο. Πάω κοντά, στέκομαι και τον κοιτώ. Ανεβαίνει λίγο, γλιστράει, ξαναπροσπαθεί, σπρώχνει με τα πόδια αλλά μάταια. Ενώ «κρατιέμαι» να μην δώσω κάποια συμβουλή που είτε θα του παρέχει μια έτοιμη λύση είτε θα του αποσπάσει την προσοχή και πιέζομαι να μην παρέμβω με οποιονδήποτε άλλο τρόπο που αντί να βοηθήσει, περισσότερο θα αποσυντονίσει την προσπάθεια, εκείνος αντιλαμβάνεται την παρουσία μου και λέει:
– “Σεραφείμ δε μπορώ να σκαρφαλώσω!”
Κατάλαβα ότι είχα ήδη παρέμβει χωρίς να πω λέξη. Δεν πτοήθηκα όμως και απάντησα:
– “Σε παρατηρώ και κάνεις πραγματικά μια σπουδαία προσπάθεια.”
– “Προσπάθησα αλλά νομίζω δεν θα τα καταφέρω.”
– “Δοκίμασε να πιαστείς πρώτα από αυτό το κλαδί που έχεις δίπλα σου και μετά να προχωρήσεις με τα πόδια σου, ακούστηκε μια φωνή από πίσω.” Η φίλη μου η Ε. η οποία ήταν ήδη σκαρφαλωμένη στο διπλανό δέντρο είχε καθίσει σε ένα κλαδί και έδειχνε με τεντωμένο δάχτυλο τη σανίδα σωτηρίας του Κ..
– “Σε αυτό;” είπε ο Κ. δείχνοντας το κλαδί που είχε πλάι του.
– “Ναι σε αυτό. Πιάσου εκεί και θα τα καταφέρεις!”
Με κοιτάει διστακτικά και τότε παίρνω την απόφαση και του λέω: «Να σου πω την αλήθεια το κλαδί αυτό μου φαίνεται αρκετά γερό και επειδή παρατηρώ την προσπάθεια σου εδώ και λίγα λεπτά νομίζω πως μπορείς να τα καταφέρεις».
Ο Κ. προσπάθησε και ξαναπροσπάθησε, άρχισε να φοβάται, το εξέφρασε στους φίλους του που είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται κάτω από το δέντρο και μοιράζονταν πλέον την αγωνία του, εκείνοι τον προέτρεπαν να συνεχίσει να δοκιμάζει μέχρι που η προσωπική του βοηθός κατέβηκε από το δικό της δέντρο, του ζήτησε να κατέβει και αμέσως σκαρφάλωσε στο δικό του με τον τρόπο που του είχε υποδείξει. «Να, έτσι ανέβα και θα τα καταφέρεις», είπε και συνέχισε το παιχνίδι της. Ο Κ. ξανασκαρφάλωσε βήμα βήμα όπως ακριβώς του υπέδειξε η Ε. χωρίς να σκεφτεί αυτή τη φορά παραπάνω.
Η επικείμενη βοήθεια μου είχε ήδη ξεχαστεί. Ο Κ. είχε βρει τη βοηθό του η οποία έδινε – απολύτως δικαιολογημένα – οδηγίες, καθώς είχε εμπράκτως αποδείξει πως ήταν η πλέον κατάλληλη για να τη συγκεκριμένη δουλειά. Ο ρόλος μου περιορίστηκε για ακόμη μια φορά στο να χαμογελάσω και να προχωρήσω παρακάτω.
Αυτές οι μέρες στο δάσος είναι πολύ διδακτικές πρωτίστως για τα παιδιά αλλά σίγουρα και για εμάς τους μεγάλους. Είναι η απόδειξη πως τα παιδιά χρειάζονται χρόνο για να σκεφτούν, να αναλύσουν, να συζητήσουν να καταλήξουν σε λύσεις χωρίς την παρέμβαση του επαΐοντα ενήλικα και με αυτόν τον τρόπο, να έρθει τελικά η κατάκτηση καινούργιων γνώσεων και ικανοτήτων.
Τα παιδιά μπροστά στα μάτια μου συνεργάζονταν με τους συμμαθητές τους, ανέλυαν το ρίσκο της κάθε τους δράσης, δοκίμαζαν τις ικανότητες τους αλλά και δοκιμάζονταν συνεχώς σε διαφορετικές καταστάσεις, βρίσκονταν σε μια διαδικασία να σκέφτονται δημιουργικά ως προς τις λύσεις των φαινομενικών και πραγματικών προβλημάτων που παρουσιάζονταν ενώ ταυτόχρονα κινούνταν στο απρόβλεπτο και παράλληλα γεμάτο προκλήσεις πεδίο του δάσους. Με λίγα λόγια ανακάλυπταν τους τρόπους να ρυθμίζουν το παιχνίδι τους, να φέρνουν το περιβάλλοντα χώρο στα μέτρα τους, αναγνωρίζοντας τα όρια και τους περιορισμούς του και κάθε φορά, όσο περισσότερα ρίσκα έπαιρναν, τόσο περισσότερο επιτύγχαναν να ρυθμίζουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους.
Σε όλη αυτή την απόσταση που διήνυσα και παρατηρούσα τα παιδιά δεν ήταν λίγες εκείνες οι φορές που ήθελα να παρέμβω είτε με μια συμβουλή, είτε για να επιστήσω την προσοχή σε κάποιον παράγοντα που δεν είχε γίνει αισθητός από τα παιδιά, είτε ακόμη για να λύσω μια διαφωνία. Όμως δεν το έκανα. Και όσο κι αν πιεζόμουν έμεινα σιωπηλός. Αν κάποιος φίλος δεν μπορούσε να διαχειριστεί μια κατάσταση ήξερε πάντα που θα με βρει.
Θέλουμε τα παιδιά μεγαλώνοντας να γίνουν ικανοί, ανεξάρτητοι και αυτόνομοι ενήλικες που προσαρμόζονται στις απότομες αλλαγές και έχουν την ικανότητα να σκέφτονται πέραν των συμβάσεων. Αυτός είναι ο λόγος που τους δίνουμε χώρο να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις χωρίς να ελέγχουμε την κάθε τους κίνηση. Αυτός είναι ο λόγος που τους δίνουμε χρόνο να σκεφτούν πριν πράξουν χωρίς τη δεδομένη βοήθεια του επαΐοντα ενήλικα. Ας αφήσουμε τα παιδιά να προσπαθήσουν, ας τα αφήσουμε να αποτύχουν και να επιτύχουν , να πέσουν και να σηκωθούν, να διαφωνήσουν και να συμφωνήσουν. Ας τους δώσουμε την ευκαιρία να δουν το φόβο της προσπάθειας ως παιχνίδι ανακάλυψης. Ας τους δώσουμε όλα αυτά κι ας παραμείνουμε παρατηρητές. Είναι δεδομένο πως θα είμαστε οι πιο ενθουσιασμένοι παρατηρητές στο πιο δημιουργικό και ευφάνταστο παιχνίδι.
Dorothy Snot 